από τον Απόστολο Βανταράκη, Αναπλ. Καθηγητή Υγιεινής, Εργαστηρίου Υγιεινής, Ιατρικής Σχολής, Παν/μιου Πατρών
Η κοινωνία βλέπει γενικά την αναψυχή σε παραλιακές πόλεις και το μπάνιο στη θάλασσα σαν θετική εμπειρία για την υγεία. Η χρήση των νερών αναψυχής έχει γενικά σημαντικά οφέλη για την υγεία.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι χρήσης του υδάτινου περιβάλλοντος ως νερών αναψυχής όπως η κολύμβηση, τα παιχνίδια θαλάσσης, η κατάδυση, το ψάρεμα και η ιστιοπλοΐα.
Σαν παράκτια νερά αναψυχής θεωρούνται τα παραθαλάσσια νερά στα οποία οποιοσδήποτε τύπος χρήσης του νερού για αναψυχή γίνεται από σημαντικό αριθμό χρηστών. Επίσης ως νερά αναψυχής θεωρούνται και τα νερά των κολυμβητικών δεξαμενών.
Κάθε χρόνο, εκατομμύρια τουρίστες καταλύουν σε παράκτιες περιοχές. Ο τουρισμός είναι η τρίτη μεγαλύτερη παγκόσμια βιομηχανία και πρωταρχικός οικονομικός τομέας σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιταλία κ.λ.π
Χρήστες των παράκτιων νερών αναψυχής μπορεί να είναι:
• οι κάτοικοι των πόλεων (και κυρίως τα παιδιά/μωρά)• οι ένοικοι των παραλιακών ξενοδοχείων• οι τουρίστες• οι κολυμβητές• οι αθλητές ειδικών θαλάσσιων αθλημάτων όπως σέρφερς, δύτες
Σε περιπτώσεις που τα νερά αναψυχής είναι μολυσμένα θα μπορούν να δημιουργηθούν κίνδυνοι για τις ομάδες αυτές. Ορισμένες από αυτές τις ομάδες χρηστών μπορούν να είναι πιο εκτεθειμένες σε ορισμένους κινδύνους.
–Τα παιδιά για παράδειγμα, μπορούν να προκαλέσουν σημαντικά ατυχήματα για τον εαυτό τους είτε λόγω της γενικής τους αδυναμίας να ακολουθούν απλούς κανόνες υγιεινής και ασφάλειας είτε επειδή απασχολούνται πολύ περισσότερο χρόνο στα νερά αναψυχής και είναι πιο πιθανό να καταπιούν μεγαλύτερες ποσότητες νερού (εκούσια ή ακούσια).
-Τα ηλικιωμένα και τα ανοσοκατασταλμένα άτομα μπορεί επίσης να είναι σε μεγαλύτερο κίνδυνο για την υγεία τους από την μικροβιολογική υποβάθμιση της ποιότητας του νερού, καθώς είναι πιο ευαίσθητοι στους παθογόνους μικροοργανισμούς που υπάρχουν στο περιβάλλον.
Οι κίνδυνοι που συνδέονται με τη χρήση των νερών αναψυχής είναι οι παρακάτω:
• Φυσικοί κίνδυνοι (π.χ. από πνιγμό ή τραυματισμό)
• Κρύο, ζέστη, ακτινοβολία
• Ποιότητα νερών (ειδικά έκθεση σε νερό μολυσμένο με απόβλητα αλλά επίσης έκθεση σε παθογόνους μικροοργανισμούς που ζουν ελεύθερα στα νερά αναψυχής).
• Μόλυνση της άμμου
• Άλγη και τα τοξικά τους προϊόντα
• Χημικοί και φυσικοί παράγοντες (π.χ. βαρέα μέταλλα)
• Επικίνδυνοι υδρόβιοι οργανισμοί (π.χ. τσούχτρες)
Σημαντικός κίνδυνος για τη Δημόσια Υγεία, είναι η μικροβιολογική επιβάρυνση των νερών αναψυχής. Ιδιαίτερα, οι επιπτώσεις για τη Δημόσια Υγεία που σχετίζονται με τη μόλυνση του υδάτινου περιβάλλοντος από λύματα και οι σχετιζόμενες με αυτά γαστρεντερίτιδες αποτελούν σημαντικά θέματα επιστημονικού αλλά και γενικότερου ενδιαφέροντος.
Η κολύμβηση σε θαλασσινό νερό, αμφιβόλου ποιότητας, δεν περιορίζεται μόνο στην πρόκληση γαστρεντερίτιδας αλλά μπορεί να προκαλέσει και άλλα προβλήματα όπως οξεία αναπνευστικά προβλήματα, μολύνσεις στους βλεννογόνους, ουρολοιμώξεις κ.α.
Κίνδυνοι όπως οι φλεγμονές των ματιών στους κολυμβητές υπάρχουν ακόμα και σε επαφή με μη μολυσμένα περιβάλλοντα και δεν σχετίζονται υποχρεωτικά με την ποιότητα του νερού.
Γενικά, η χρήση του νερού για αναψυχή δημιουργεί ένα πιθανό αριθμό κινδύνων για την υγεία οι οποίοι εξαρτώνται:α) από τη φύση του κινδύνου,β) τα χαρακτηριστικά του θαλασσινού νερού που χρησιμοποιείται καιγ) το ανοσοποιητικό σύστημα του χρήστη.
Αν και οι επιδημιολογικές αναφορές έχουν δείξει τη σχέση μεταξύ των επιπτώσεων στην υγεία και της κολύμβησης σε κακής ποιότητας νερών αναψυχής, είναι δύσκολο να αποδοθεί μια ασθένεια σε συγκεκριμένα νερά αναψυχής.
Η πλειοψηφία των μελετών έχουν εστιάσει το ενδιαφέρον τους σε ήπιες αυτοϊάσιμες μολύνσεις που συνδέονται με τη κολύμβηση σε μολυσμένα νερά αναψυχής.
Υπάρχουν πολλά αναπάντητα ερωτήματα που αφορούν τη σοβαρότητα και τη συχνότητα των ασθενειών που σχετίζονται με τα νερά αναψυχής. Είναι προφανές ότι ένας αριθμός μικροοργανισμών ή προϊόντων τους έχουν άμεσα ή έμμεσα σχετιστεί με δευτερογενείς επιπτώσεις στην υγεία.
Οι οξείες ασθένειες που αποδίδονται σε υδατογενή παθογόνα έχουν περιγραφεί ικανοποιητικά. Αλλά ακόμα και όταν οι ασθένειες είναι σοβαρές, μπορεί να είναι δύσκολο να αποδοθούν σε έκθεση στα νερά αναψυχής εξαιτίας του μεγάλου αριθμού άλλων οδών μετάδοσης των συγκεκριμένων παθογόνων όπως π.χ. μέσω τροφίμων.
Οι παθογόνοι μικροοργανισμοί που έχουν σχετιστεί με τη χρήση των νερών αναψυχής είναι η Salmonella spp, το Vibrio vulnificus (ιχθυαλιεύματα), το Cryptosporidium και η Giardia, οι Adeno-ιοί, οι Entero-ιοί, ο ιός της Hepatitis A κ.α. το Campylobacter jejuni, η Legionella spp (στις κολυμβητικές δεξαμενές) κ.α.
Στοιχεία από επιδημιολογικές μελέτες υποστηρίζουν ότι το ποσοστό μολύνσεων και ασθενειών μεταξύ των λουομένων αυξάνεται σταθερά με την αυξανόμενη συγκέντρωση των μικροοργανισμών-δεικτών της περιττωματικής ρύπανσης σε μια σχέση δόσης – επίπτωσης.
Αυτές οι μελέτες υποστηρίζουν επίσης ότι οι λουόμενοι αντιμετωπίζουν κίνδυνο εντερικών και αναπνευστικών μολύνσεων και ασθενειών ακόμη και στα παράκτια νερά που είναι ελαφρώς μολυσμένα και που ανταποκρίνονται στα τρέχοντα μικροβιολογικά πρότυπα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ. Με βάση την αξιολόγηση των διαθέσιμων επιδημιολογικών στοιχείων, ο Π.Ο.Υ (1998) υπολόγισε ότι η κολύμβηση σε «αποδεκτά» θαλασσινά νερά με μέση συγκέντρωση 50 εντερόκοκκων/100 ml θαλασσινού νερού θα οδηγήσει στη μόλυνση και την ασθένεια σε 5% των ενήλικων λουομένων. Τα παθογόνα βακτηρίδια μπορούν να παραμείνουν βιώσιμα στη θάλασσα για τις ημέρες στις εβδομάδες, και οι ιοί μπορούν να επιζήσουν στο θαλάσσιο περιβάλλον ή στους ιστούς των ψαριών και των οστρακοειδών για μήνες.
O κίνδυνος για τη Δημόσια Υγεία από την έκθεση σε θαλασσινά νερά που έχουν μολυνθεί από απόβλητα και λύματα είναι υπαρκτός.
Ο καλύτερος τρόπος πρόληψης για τη Δημόσια Υγεία είναι η αποφυγή μόλυνσης του θαλασσινού νερού. Η εφαρμογή της νέας κοινοτικής οδηγίας 7/2006/ΕΚ θα βοηθήσει σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση γιατί αλλάζει σημαντικά τη φιλοσοφία αντιμετώπισης του παράκτιου υδάτινου περιβάλλοντος σε σχέση με την υπάρχουσα και δίνει σημαντικό βάρος σε θέματα πρόληψης και διαχείρισης της αιτίας μόλυνσης στις παράκτιες περιοχές.