Θα έχετε προσέξει ότι όταν τελειώσει η αναβάθμιση, ή το φόρτωμα ενός προγράμματος, συνήθως εμφανίζεται η ένδειξη «τέλος» ή «έγινε» “finish”, “done”. Κλικάρουμε πάνω στην ένδειξη και είμαστε πλέον σίγουροι, ότι το πρόγραμμα φορτώθηκε επιτυχώς. Μπορείτε λοιπόν να αντιληφθείτε τι θα γινόταν, εάν δεν εμφανιζόταν αυτή η ένδειξη τέλους; Θα έπρεπε να επαναλάβουμε τη διαδικασία του φορτώματος από την αρχή. Και εάν και πάλι δεν εμφανιστεί η αναμενόμενη ένδειξη τέλους, που θα μας καθησυχάσει ότι το φόρτωμα, η αναβάθμιση, ή ο έλεγχος για ιούς και άλλα κακόβουλα προγράμματα, ολοκληρώθηκε επιτυχώς, θα ήμασταν υποχρεωμένοι να επαναλάβουμε τη διαδικασία εκ νέου.
Προφανώς μια παρόμοια βλάβη έχουν στον εγκέφαλό τους οι ιδεοψυχαναγκαστικοί. Το φόρτωμα του προγράμματος δεν ολοκληρώνεται και επομένως δεν εμφανίζεται η ένδειξη τέλους, στις διαδικασίες ελέγχου και ενσωμάτωσης νέων πληροφοριών. Έτσι ο ασθενής αφού δεν είναι σίγουρος ότι ενσωματώθηκαν οι νέες πληροφορίες στον σκληρό δίσκο της μνήμης του, αναγκάζεται να επαναλάβει την ενέργεια, ή τη σκέψη. Αναρωτιέται: Έκλεισα την πόρτα καλά; Ας πάω να τη δω. Τη βλέπει, αλλά μόλις απομακρύνεται, αμφιβάλει και πάλι. Πηγαίνει λοιπόν και πάλι να ελέγξει, ούτως ώστε να ενημερωθούν και πάλι τα στοιχεία που έχει καταχωρημένα στον «σκληρό δίσκο» του μυαλού του. Όμως και πάλι η ανασφάλειά του δεν τον αφήνει, αφού δεν έχει κλικάρει πάνω στην ένδειξη τέλους. Έτσι δεν μπορεί να είναι ποτέ σίγουρος ότι έκανε «επιτυχώς» την εργασία που μόλις τελείωσε.
Ώσπου κάποιοι ασθενείς βρίσκουν δικούς τους κανόνες. Σκέφτονται: «εάν το ελέγξω επτά φορές, τότε θα είμαι σίγουρος». Ελέγχουν λοιπόν επτά φορές και έτσι ησυχάζουν. Όμως σε κάποιες περιπτώσεις, την ώρα που οι ιδεοψυχαναγκαστικοί κάνουν τον έλεγχο, αναγκάζονται να διακόψουν αυτήν τη συγκεκριμένη ιεροτελεστία, γιατί για παράδειγμα εκείνη την ώρα κτύπησε το τηλέφωνο. Στις περιπτώσεις αυτές, ο ασθενής είναι αναγκασμένος να επαναλάβει τον έλεγχο από την αρχή. Άλλες επτά φορές!
Είχα δει έναν ασθενή, ο οποίος την ώρα που έπλενε τα χέρια του 13 φορές, αυτός ήταν ο αριθμός που είχε επιλέξει, έπρεπε να μη σκέφτεται τίποτα άλλο. Έπρεπε να είναι συγκεντρωμένος στο πλύσιμο. Αν, για κακή του τύχη, την ώρα που έκανε την ιεροτελεστία αυτή, περνούσε από το μυαλό του μια άσχετη σκέψη, ήταν υποχρεωμένος να επαναλάβει το πλύσιμο από την αρχή. Έτσι δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο, να πλένει τα χέρια του για πολλές ώρες, καταναλώνοντας ταυτόχρονα και ένα με δύο μπουκάλια υγρό σαπούνι!
Όπως αντιλαμβάνεται κανείς, οι ασθενείς με ιδεοψυχαναγκασμούς, επόμενο είναι να έχουν πολύ χαμηλή παραγωγικότητα. Αντί να ασχοληθούν με τα ουσιαστικά προβλήματα που έχουν να επιλύσουν, απασχολούν τη σκέψη τους με επαναλήψεις. Επαναλήψεις μάλιστα σκέψεων και ενεργειών που συνήθως παίζουν δευτερεύοντα ρόλο στη δραστηριότητα ενός φυσιολογικού ανθρώπου. Η ενέργεια «κλείδωσα την πόρτα» ή «έκλεισα τον θερμοσίφωνα», έχει στην καθημερινή μας πρακτική, συνήθως έναν χαρακτήρα ρουτίνας, έναν απλό διεκπεραιωτικό ρόλο. Κάτι σαν να ελέγχω για ιούς τον υπολογιστή μου. Στο μυαλό όμως του ασθενούς, λαμβάνει κεντρικό ρόλο. Όλη η προσοχή του εστιάζεται σε τέτοιες πράξεις. Μάλιστα σε συγκεκριμένες για κάθε ασθενή πράξεις. Άλλος ασθενής ενδιαφέρεται για τον θερμοσίφωνα, ενώ άλλος ενδιαφέρεται εάν άφησε το ηλεκτρικό σίδερο στην πρίζα, ή την πόρτα του ψυγείου ανοικτή.
Η αλήθεια είναι ότι η εστίαση αρχίζει από μια πράξη ή μια ιδέα, αλλά μετά, όσο παραμένει ο ασθενής χωρίς θεραπεία, το πρόβλημα συνήθως έχει την τάση να επεκτείνεται, να απλώνει. Έτσι ενώ μπορεί η αρρώστια να αρχίσει από το σχολαστικό πλύσιμο των χεριών, προοδευτικά μπορεί να επεκταθεί στο σχολαστικό μπάνιο και αργότερα στο σχολαστικό πλύσιμο των ρούχων. Μάλιστα μπορεί ακόμα και να φτάσει στο πέταμα των ρούχων, μετά από κάθε χρήση. […]
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ιδεοψυχαναγκαστικοί, ενώ στο βάθος αντιλαμβάνονται ότι αυτό που κάνουν είναι περιττό και εκτός λογικής, εντούτοις δεν μπορούν να αντισταθούν και να μην το κάνουν. Και όταν πρόκειται για πράξη μιλάμε για «ψυχαναγκασμό», ενώ όταν πρόκειται για ιδέα, μιλάμε για «ιδεοληψία».
Ψυχαναγκασμοί δηλαδή είναι οι επαναλαμβανόμενες, υπερβολικές και παράλογες πράξεις, όπως το πλύσιμο, το κλείδωμα, το ανοιγοκλείσιμο ενός διακόπτη, προκειμένου να σιγουρευτεί ο ασθενής ότι είναι κλειστός. Ιδεοληψίες είναι ανάλογα επαναλαμβανόμενες, περιττές και παράλογες ιδέες, όπως «να σκεφτώ μιαν ευχή για να μου πάνε τα πράγματα καλά», ή «μην περάσω μπροστά από εκκλησία γιατί μπορεί να μου έρθει να βρίσω τα θεία» ή «πρέπει να βρίσκω το άθροισμα των αριθμών, στις πινακίδες των αυτοκινήτων που περνάνε από μπροστά μου», ή ακόμα «αν περάσει μια δυσάρεστη σκέψη στο μυαλό μου, τότε αμέσως πρέπει να σκεφτώ κάτι ευχάριστο», γιατί αλλιώς τα πράγματα θα πάνε άσχημα. […]
Η αντιμετώπιση του ιδεοψυχαναγκασμού είναι μια μακρά διαδρομή, που απαιτεί μεγάλη υπομονή και κυρίως αυτοσυγκράτηση. Όμως όπως κάθε δύσκολος στόχος έχει τη γοητεία του και στο τέλος κρύβει μια μεγάλη ικανοποίηση, την απαλλαγή του ασθενούς από τις αλυσίδες της βασανιστικής αυτής αρρώστιας.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Παύλου Σακκά, «Η Ψυχιατρική αλλιώς…» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις ΒΗΤΑ. Ευχαριστούμε τις Εκδόσεις ΒΗΤΑ για την ευγενική παραχώρηση του υλικού.
