του Μανώλη Σουρή, Ψυχολόγου – Κοινωνικού Συμβούλου -Υπ. Δρ. Παιδοψυχιατρικής – MPH Δημόσιας Υγείας (Κοινωνικής Ιατρικής)
διαβάστε επίσης: Παιδικές φοβίες και φόβοι: Τρόποι να βοηθήσουμε το παιδί μας…
Οι φυσικές καταστροφές μπορεί να είναι και συχνά είναι, ιδιαίτερα τραυματικές στα παιδιά και νέους.
Το βίωμα ενός επικίνδυνου φαινομένου στο περιβάλλον είναι τρομακτικό ακόμη και για τους ενήλικες, και η καταστροφή στο οικείο περιβάλλον να είναι μακράς διαρκείας και βασανιστικά ενοχλητική και οδυνηρή.
Συχνά επηρεάζεται μια ολόκληρη κοινότητα, υπονομεύοντας περαιτέρω την ικανότητα ενός παιδιού να νοιώσει ασφάλεια και να αντιληφθεί τι είναι ομαλό και κανονικό στη ζωή. Όλα αυτά αποτελούν παράγοντες που προκαλούν και αναδεικνύουν μια ποικιλία από μοναδικά ζητήματα και που δοκιμάζουν την ψυχική ικανότητα προσαρμογής, μαζί με τα ειδικά πρακτικά ζητήματα που προκαλούνται από το είδος και τη μορφή των φυσικών καταστροφών (την καταστροφή του σπιτιού ή/και όλης της γειτονιάς/κοινότητας, ανάγκη μεταστέγασης).
Η επούλωση των πληγών μετά από μια φυσική καταστροφή παίρνει το χρόνο.
Ωστόσο, η έγκαιρη προετοιμασία και η άμεση ανταπόκριση θα διευκολύνει την μετέπειτα προσαρμογή και την επούλωση του ψυχολογικού τραύματος. Η σοβαρότητα των αντιδράσεων των παιδιών θα εξαρτηθεί από τους συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου. Αυτοί περιλαμβάνουν την έκθεση στο πραγματικό γεγονός, τις σωματικές βλάβες ή την απώλεια ενός αγαπημένου, το επίπεδο γονικής υποστήριξης, την μετακίνηση από το σπίτι τους ή την Κοινότητα, το επίπεδο της φυσικής καταστροφής, και τους προ-υπάρχοντες κινδύνους, όπως μια προηγούμενη τραυματική εμπειρία ή ψυχική ασθένεια. Οι ενήλικες πρέπει να επικοινωνούν με έναν επαγγελματία εάν τα παιδιά εμφανίζουν σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά ή οποιοδήποτε από τα ακόλουθα συμπτώματα για μεγάλο χρονικό διάστημα.
- Παιδιά προσχολικής ηλικίας: πιπίλισμα αντίχειρα, ενούρηση, σωματική προσκόλληση και εξάρτηση από τους γονείς, διαταραχές ύπνου, απώλεια της όρεξης, φόβο για το σκοτάδι, παλινδρόμηση στη συμπεριφορά, και απόσυρση από τους φίλους και τις συνήθεις δραστηριότητες.
- Παιδιά του δημοτικού σχολείου: αψιθυμία, επιθετικότητα, σωματική προσκόλληση, εφιάλτες, αποφυγή σχολείου, δυσκολία συγκέντρωσης, και απόσυρση από τις δραστηριότητες και τους φίλους.
- Έφηβοι: διαταραχές ύπνου και διατροφής, διέγερση, αύξηση των συγκρούσεων, σωματικές ενοχλήσεις, παραβατική συμπεριφορά, και δυσκολία συγκέντρωσης.
Μια μειοψηφία των παιδιών μπορεί να διατρέχει κίνδυνο να εμφανίσει διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) μετά από ένα – τρεις μήνες ή και περισσότερο χρόνο μετά το επώδυνο γεγονός. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν αυτά που αναφέρονται παραπάνω, καθώς επίσης το βίωμα εκ νέου της καταστροφής κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού ή/και στα όνειρα, αναμονή και προφυλάξεις ή αίσθημα ότι η καταστροφή συμβαίνει πάλι, αποφυγή υπενθύμισης της καταστροφής, γενικό μούδιασμα σε συναισθηματικά θέματα και αυξημένα συμπτώματα διέγερσης, όπως αδυναμία συγκέντρωσης της προσοχής και αντιδράσεις τρόμου. Ορισμένοι έφηβοι, αν και σπάνια, μπορεί επίσης να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να επιχειρήσουν την αυτοκτονία αν πάσχουν από σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως PTSD ή κατάθλιψη. Και πάλι, οι ενήλικες πρέπει να ζητήσουν επαγγελματική βοήθεια ψυχικής υγείας για τα παιδιά που παρουσιάζουν αυτά τα συμπτώματα.
Αμέσως μετά από μια φυσική καταστροφή: πληροφορίες για γονείς και εκπαιδευτικούς
- Παραμένουμε ήρεμοι και καθησυχαστικοί. Τα παιδιά παίρνουν μηνύματα και έχουν πρότυπα αντίδρασης από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά. Μαζί τους αναγνωρίζουμε την απώλεια ή την καταστροφή, αλλά υπογραμμίζουμε τις προσπάθειες της Κοινότητας/Δήμου για την αποκατάσταση της τάξης και καθαριότητας και για την ανοικοδόμηση. Αν η οικογένεια και οι φίλοι τους μπορούν, τους διαβεβαιώνουμε ότι τους σκέπτονται και θα φροντίσουν για τις ανάγκες τους και ότι η ζωή θα επανέλθει στο φυσιολογικό.
- Αναγνωρίζουμε και εξομαλύνουμε τα συναισθήματά τους. Δίνουμε την ευκαιρία στα παιδιά να συζητήσουν τα συναισθήματα και τις ανησυχίες τους, και να ρωτήσουν για όποιο θέμα τους απασχολεί για το γεγονός. Ακούμε με ενσυναίσθηση και με αποδοχή των συναισθημάτων τους. Είναι πολύ σημαντική η ακρόαση με κατανόηση. Τους πληροφορούμε ότι οι αντιδράσεις τους είναι φυσιολογικές και αναμενόμενες.
- Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να μιλήσουν για συμβάντα που σχετίζονται με την καταστροφή. Τα παιδιά χρειάζονται την ευκαιρία να συζητήσουν τις εμπειρίες τους σε ένα ασφαλές περιβάλλον αποδοχής. Οργανώνουμε δραστηριότητες που ενθαρρύνουν τα παιδιά να συζητήσουν τις εμπειρίες τους. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα μεθόδων (λεκτικές και μη λεκτικές) και να περιλαμβάνει διάφορα σχέδια δράσης (π.χ., ζωγραφική, ιστορίες, δράμα, μουσική, ηχογράφηση και καταγραφή βίντεο). Αναζητούμε τη βοήθεια του σχολικού ψυχολόγου, σύμβουλου, ή άλλου ειδικού εάν χρειαζόμαστε βοήθεια με ιδέες στην οργάνωση των δραστηριοτήτων ή στη διαχείριση της συζήτησης.
- Προωθούμε θετική αντίδραση και δεξιότητες επίλυσης των προβλημάτων. Οι δραστηριότητες θα πρέπει να διδάσκουν στα παιδιά πώς να εφαρμόσουν τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων στους στρεσογόνους παράγοντες που σχετίζονται με την καταστροφή. Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να αναπτύξουν ρεαλιστικές και θετικές μεθόδους αντιμετώπισης και οι οποίες αυξάνουν την ικανότητά τους να διαχειρίζονται το άγχος τους και να προσδιορίζουν τις στρατηγικές που ταιριάζουν με κάθε κατάσταση.
- Δίνουμε σημασία στην ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών. Επικεντρώνουμε στις ικανότητές τους. Βοηθάμε τα παιδιά να θυμηθούν και να περιγράψουν τι έχουν κάνει στο παρελθόν που τους βοήθησε να ξεπεράσουν το φόβο ή την αναστάτωσή τους. Τους εστιάζουμε την προσοχή σε περιπτώσεις άλλων καταστροφών και σε κοινότητες που έχουν βιώσει παρόμοιες καταστροφές και έχουν ξαναβρεί συνθήκες ομαλής ζωής.
- Ενίσχυση της φιλίας των παιδιών και της αλληλο-υποστήριξης συνομηλίκων και συμμαθητών. Τα παιδιά με συναισθηματική υποστήριξη από τους άλλους είναι σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσουν τις αντιξοότητες. Οι σχέσεις των παιδιών με τους συνομηλίκους μπορούν να είναι πηγή ιδεών και προτύπων για το πώς να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες και μπορούν να βοηθήσουν να μειωθεί η απομόνωση. Σε πολλές περιπτώσεις καταστροφών, οι φιλίες μπορεί να αποδιοργανωθούν εξαιτίας της μετεγκατάστασης της οικογένειας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι γονείς μπορεί να είναι λιγότερο διαθέσιμοι για την παροχή στήριξης στα παιδιά τους λόγω της δικής τους εξάντλησης και λόγω του ότι τους έχουν καταβάλει τα συναισθήματα τους. Δραστηριότητες που προκαλούν τα παιδιά να συνεργάζονται σε μικρές ομάδες μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά και να τα ενισχύσουν να έχουν υποστηρικτικές σχέσεις με τους συνομηλίκους τους.
- Προσέχουμε τις δικές μας ανάγκες. Δίνουμε χρόνο για τον εαυτό μας και προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε τις δικές μας αντιδράσεις στην κατάσταση όσο το δυνατόν πληρέστερα. Βοηθούμε τα παιδιά μας καλύτερα εάν οι ίδιοι είμαστε καλά. Αν είμαστε αγχωμένοι ή στενοχωρημένοι, τα παιδιά μας είναι πιο πιθανό να αισθάνονται το ίδιο. Μιλήστε με άλλους ενήλικες όπως μέλη της οικογένειας, φίλοι, ή σύμβουλοι. Είναι σημαντικό να μην μένουμε μόνοι μας και να εγκλωβιζόμαστε στους φόβους ή το άγχος. Το μοίρασμα των συναισθημάτων με άλλους συχνά κάνει τους ανθρώπους να συνδέονται μεταξύ τους περισσότερο και να αισθάνονται πιο ασφαλείς. Φροντίζουμε τη σωματική υγεία μας. Αφιερώνουμε χρόνο, ακόμη και αν δεν μπορούμε παρά μόνο λίγο, για να κάνουμε πράγματα που μας αρέσουν.
