Τιμή στο 1821: Η Φιλική Εταιρεία και η συμβολή της στην Ελληνική Επανάσταση

Με την ονομασία ‘’Φιλική Εταιρεία’’ εννοούμε τη μυστική εκείνη οργάνωση εθνικού χαρακτήρα σκοπός της οποίας υπήρξε η προπαρασκευή της εθνεγερσίας του γένους. Όπως αναφέρεται στην εγκυκλοπαίδεια ΗΛΙΟΣ (τόμος 7: ΕΛΛΑΣ) “Ἄτομα άφανῆ καὶ ἄσημα, μὴ διαθέτοντο ὑλικὰς δυνάμεις, μὴ ἔχοντα νὰ προσφέρουν παρὰ μόνο τὴν ψυχήν των καὶ μὴ ἐπικοινωνοῦντα μὲ ἐπιφανῆ πρόσωπα τοῦ ἑλληνικοῦ κόσμου ἐνεπνεύσθησαν καὶ ἐπραγματοποίησαν τὴν ἵδρυσιν πνευματικῆς ἑταιρίας, που θα ἐξετείνετο εἰς ὁλόκληρον τὴν χώραν διὰ τῆς μυήσεως ὅσο τὸ δυνατὸν περισσοτέρων πατριωτών, μὲ σκοπὸν τὴν ὀργάνωσιν καὶ τὴν ἐνέργειαν  ἀπολυτρωτικοῦ ἀγῶνος. Ἡ ὀργάνωσις αὐτὴ ὀνομάσθη ἀπὸ τοὺς ἰδίους ΄΄Φιλικὴ Ἑταιρία΄΄”. Πριν πραγματοποιηθεί η οποιαδήποτε εμβάθυνση στο προς πραγμάτευση μυστικό εταιρικό φαινόμενο, θα πρέπει να γίνει μία επιγραμματική αρχικώς αναφορά στο πως ήταν γενικά πριν την επανάσταση τόσο το ελληνικό και το ευρωπαϊκό ευρύτερα γίγνεσθαι, όσο επίσης και η δράση ενός ευρύτερου societarismo segreto που λάμβανε χώρα σε ολόκληρη σχεδόν την τότε Ευρώπη.

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης στις 29 Μαΐου του 1453 και την πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ο ελληνισμός βρέθηκε υπό τον ζυγό των Οθωμανών για τετρακόσια σχεδόν χρόνια μέχρι και την απελευθέρωσή του, όπου κατόρθωσε τελικά να δημιουργήσει το δικό του ανεξάρτητο κράτος (βασίλειο)·  μολονότι επετεύχθη υπό του Μωάμεθ του ΙΙ, εχρειάσθησαν σχεδόν τρείς αιώνες διαρκών μαχών για να μπορέσει να πραγματοποιηθεί η εκκαθάριση από Έλληνες, Ενετούς και Φράγκους ολόκληρης της ανατολικής Μεσογείου, ούτως ώστε οι Τούρκοι να καταστούν οι απόλυτοι κυρίαρχοί της. Η διαρκής κατάσταση την οποία βίωνε ο ελληνισμός που βρισκόταν εντός των ορίων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, διαμορφωνόταν από ένα σύνολο παραμέτρων που ήταν ικανές να καθορίσουν όχι μονάχα στο σύνολό τους το κοινωνικό και οικονομικό του πλέγμα εντός του οποίου εκινείτο, αλλά και το πλαίσιο του καθεστώτος επιβαλλόμενης δουλείας. Καθ’ὀλη τη διάρκεια του οθωμανικού ζυγού, μέχρι και τις αρχές του ΧΙΧ^ου αιώνα, οι Έλληνες  εκτός από την κατάσταση δουλείας στην οποία βρίσκονταν, ζούσαν απηνώς φορολογούμενοι έχοντας συν τω χρόνω μειωμένα, έως και ανύπαρκτα, πολιτικά δικαιώματα. Εντούτοις ένα μέρος τους κατόρθωσε να επωφεληθεί κάποιων προνομίων προερχόμενα εκ της οικονομικής ευμάρειας που εις αυτόν την εξασφάλιζαν το εμπόριο και η ναυτιλία, με συνέπεια μία έστω μικρή μερίδα Ελλήνων να κατορθώνει να λαμβάνει έστω και περιορισμένα μέρος στη διοίκηση, είτε του κέντρου (Κωνσταντινούπολη) είτε των Ηγεμονιών, ή ακόμη και σε κάποιες μικρότερες αυτοδιοικούμενες περιοχές. Η χριστιανική λατρεία ασκείτο ελευθέρως ενώ κεφαλαιώδους σημασίας ήταν ο ρόλος της Εκκλησίας καθώς υπό τη σκέπη αυτής βρισκόταν ολόκληρο το Γένος· ο Οικουμενικός Πατριάρχης αναγνωρίζετο ως αρχηγός και οδηγός του Γένους εντός της επικράτειας της αυτοκρατορίας. Ως προς την παιδεία διακρίνοντο υπό την πνευματική επίδραση του Διαφωτισμού κάποιες σημαντικές πρόοδοι από τη δράση διδασκάλων, ο ρόλος των οποίων ήταν η καθοδήγηση του ελληνισμού με σκοπό, πέρα της γενικής επιμορφώσεώς του, τη σταδιακή προετοιμασία αυτού για την επερχόμενη ανάστασή του – και η Εκκλησία από την πλευρά της στάθηκε πνευματικός αρωγός στους αιώνες δουλείας λειτουργώντας όχι μόνο σαν φάρος γνώσης αλλά και σαν πνευματικός χειραγωγός· οι ιερείς της ήταν συγχρόνως και δάσκαλοι ενώ τα μοναστήρια υπήρξαν χώροι διατήρησης της γνώσης. Θα πρέπει ακόμη να αναφερθούν κι εκείνοι που αντιστέκονταν απέναντι στην τουρκική εξουσία, που αποτελούντο κυρίως από αγρότες και ορεινούς κατοίκους οι οποίοι διέφευγαν της δικαιοδοσίας αυτής καταφεύγοντες στα βουνά (οι Τούρκοι τους ονόμαζαν ληστές ή κλέφτες) – σε κάποιες περιπτώσεις οι Τούρκοι για να μπορέσουν να τους αντιμετωπίσουν αναγκάζοντο ερχόμενοι σε συμβιβασμό με αυτούς, να τους παρέχουν κάποια προνόμια και δικαιώματα εποπτείας σε κάποιες αυτοδιοικούμενες περιοχές· ονομάζοντο αρματολοί και η περιοχή στην οποία δρούσαν αρματολίκι.

Τη χρονική περίοδο που προηγήθηκε της ελληνικής επαναστάσεως, αλλά και κατά τη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, η διεθνής από την άλλη κατάσταση αποτύπωνε τις κάτωθι τάσεις. Η κεντρική Τουρκική διοίκηση επιδιδόταν σε έναν διαρκή αγώνα διατήρησης των εδαφικών κεκτημένων της, σε ευθεία σύγκρουση με τις άλλες δυνάμεις και την αιματηρή καταστολή των οποιονδήποτε εξεγέρσεων αναφαίνοντο εντός του εδάφους της· η Ρωσσία υπέβλεπε στην αξιοποίηση των Στενών με την απόκτηση μόνιμων δικαιωμάτων σε αυτά που θα πήγαζαν με αφορμή την προστασία των χριστιανικών πληθυσμών στις βαλκανικές κυρίως περιοχές – την κάθοδο των Σλαύων του βορρά προς τη Μεσόγειο προσπαθούσε ν’ανακόψει η Βρετανία διοτί θεωρούσε ότι θα της περιόριζε την ελευθερία των εμπορικών της μετακινήσεων στην ανατολική Μεσόγειο, και από κει εν συνεχεία προς την Ανατολή· στον κυρίως ευρωπαϊκό χώρο οι Αψβούργοι επιδίωκαν την ισορροπία μεταξύ Ανατολής και Δύσης, ενώ η Γαλλία από την εποχή της επανάστασης του 1789 επιδίδετο στην αλλαγή του κόσμου μέσω των ιδεών της διαλύσεως της παραδοσιακής αριστοκρατίας και των φεουδαρχικών θεσμών, του Διαφωτισμού και του αντικληρισμού, η εξάπλωση των οποίων στην υπόλοιπη Ευρώπη υπήρξε συνέπεια των ναπολεόντειων πολέμων· τέλος τα Βαλκάνια βρίσκονταν υπό μία υποτυπώδη μορφωτική, πολιτική και οικονομική κατάσταση (με εξαίρεση κάποια μερίδα Ελλήνων).

Μεταξύ των ετών 1820 και 1831 κι έχοντας ήδη προηγηθεί η αμερικανική επανάσταση – μία σύγκρουση ανάμεσα στη Μεγάλη Βρετανία και τις επαναστατημένες κατά αυτής αποικίες της που έληξε με νικητές τους επαναστατημένους αποίκους, των οποίων η ανεξαρτητοποίηση επέφερε την αναγνώριση του πρώτου αμερικανικού κράτους που επικυρώθηκε με την εν Παρισίοις υπογραφή της 3^ης Σεπτεμβρίου του 1783 – καθώς και η γαλλική του έτους 1789 με συνεπακόλουθο το Συνέδριο της Βιέννης (1814 – 1815) από την Ιερά Συμμαχία με σκοπό την ευρωπαϊκή παλινόρθωση που ακολούθησε των ναπολεόντειων πολέμων, η Ευρώπη και ο Νέος κόσμος υπεισέρχονται σε έναν νέο κύκλο επαναστάσεων – χαρακτηριστικά είναι τα επαναστατικά κινήματα της Λατινικής αμερικής (1820 – 1824), του βασιλείου των δύο Σικελιών (1820 – 1821) και του Πεδεμοντίου (1821) στην Ιταλία, της Ισπανίας (1820 – 1821), της Ρωσίας (1825) από μία ομάδα φιλελεύθερων αξιωματούχων, και της Ελλάδος (1821 – 1830). Στην Ιταλία, την Ελλάδα και τη Λατινική Αμερική, οι επαναστάσεις αυτές είχαν σαν στόχο την ανεξαρτησία και την εθνική κυριαρχία, ενώ η μοναδική απ’όλες που επέτυχε τον σκοπό της ήταν η ελληνική· υποστηρίχθηκε αρχικά από μία ισχυρότατη εμπορική τάξη Ελλήνων, η οποία διαδραμάτιζε ισχυρό οικονομικό ρόλο εντός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Σε όλες τις επαναστάσεις που έλαβαν χώρα εκείνη την περίοδο κεφαλαιώδους σημασίας υπήρξε η δράση των μυστικών εταιρειών, όπου σκοπός των περισσοτέρων ήταν η προετοιμασία των εκάστοτε επαναστατικών κινημάτων. Ο μυστικός όμως εταιρισμός με προεξάρχοντα εκείνον του τεκτονισμού (massoneria) – πολλοί από αυτούς τους μυστικούς συνδέσμους ατόμων στήριζαν τη λειτουργική και συμβολική δομή τους πάνω σε εκείνη των τεκτόνων – υπήρξε ένα φαινόμενο το οποίο άρχισε να λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις στον χώρο της Ευρώπης ήδη από τις αρχές του XVIII^ου αιώνα, διαρκώντας ως τέτοιος και κατά τη διάρκεια του επομένου με την Αψβουργική πρωτεύουσα, τη Βιέννη, να θεωρείται ίσως ως το μεγαλύτερο κέντρο μυστικής δράσης των περισσοτέρων αφανών εταιρειών. Χαρακτηριστικό τους γνώρισμα υπήρξε η εγκόλπωση και η εν συνεχεία ιδεολογική ανάπτυξη μέσω εσωτερικών ζυμώσεων, ενός αναδυόμενου γενικά εθνικισμού που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια αυτών των δύο αιώνων, κυρίως όμως κατά τη διάρκεια του XIX^oυ. Δίπλα φυσικά σε αυτήν την ιδεολογία βρήκε θέση και η Φιλική Εταιρεία, μία δηλαδή μυστική πατριωτική οργάνωση που προετοίμασε και οργάνωσε την επανάσταση του 1821· ήταν μία πατριωτική εταιρεία επαναστατικού χαρακτήρα και δράσης που προσέδωσε ορμή στην ιδέα του ελληνικού εθνικισμού και της δημιουργίας ενός ανεξάρτητου κράτους – Έθνους, παρά έχοντας ως οντότητα μία πολιτική και κοινωνική δύναμη τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της εξέγερσης.

Ίδρυση και λειτουργία της Εταιρείας

 Η ιστορία της Φιλικής Εταιρείας χωρίζεται ουσιαστικά σε δύο βασικές ιστορικές και χρονικές περιόδους, με την πρώτη να προσδιορίζεται από τη μέρα της ίδρυσεώς της έως και την ανάληψη της ηγεσίας από τον πρίγκιπα Αλέξανδρο Υψηλάντη, ενώ η δεύτερη καθ’όσο στην αρχηγία της οργάνωσης βρισκόταν εκείνος, μέχρι και το τέλος αυτής. Η ίδρυσή της έλαβε χώρα κατά το θέρος του 1814 στην Οδησσό – συμβολικά ορίστηκε η 14^ηΣεπτεμβρίου του ιδίου έτους, επέτειος υψώσεως του Τιμίου Σταυρού –, ενώ εμπνευστές της υπήρξαν τρείς Έλληνες, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ο Νικόλαος Σκουφάς και ο Εμμανουήλ Ξάνθος. Την περίοδο εκείνη φτάνει στην Οδησσό από το Παρίσι όπου εσπούδαζε ο Τσακάλωφ (έχοντας καταγωγή από την Ήπειρο) κατευθυνόμενος προς τη Μόσχα, διότι εκεί βρισκόταν η οικογένειά του. Αποτελούσε ήδη μέλος μιας μυστικής εταιρείας με έδρα τη γαλλική πρωτεύουσα που είχαν ιδρύσει οι Γρηγόριος Ζαλίκης από τη Θεσσαλονίκη κι ο πρίγκιπας Δημήτριος Κομνηνός εκ της ομωνύμου βυζαντινής οικογενείας που είχε εγκατασταθεί μετά την άλωση της Πόλης στην Κορσική. Το όνομα της εταιρείας αυτής ήταν ΄΄Ελληνόγλωσσόν Ξενοδοχείον΄΄ σκοπός της οποίας υπήρξε η μόρφωση της ελληνικής νεολαίας με απώτερο όμως και μυστικό σκοπό την απελευθέρωση των υποδούλων Ελλήνων· οι κατηχούμενοι ορκίζοντο εγγράφως ότι δεν θ’αποκάλυπταν τον μυστικό της ρόλο εργαζόμενοι διαρκώς πάνω στην πρόοδό της, ενώ λάμβαναν κάποιον συγκεκριμένο βαθμό εντός των ιεραρχικών τάξεων της Εταιρείας αυτής. Στην Οδησσό γνώρισε τον Νικόλαο Σκουφά, ηπειρώτης κι εκείνος από την Άρτα, διαπιστώνοντας αμφότεροι την κοινή τους αγάπη, όπως επίσης και το ενδιαφέρον τους για την κατάσταση στην οποία βρισκόταν η πατρίδα. Εκεί οι δυό τους γνώρισαν τον Εμμανουήλ Ξάνθο από την Πάτμο (σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς και τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο από την Ανδρίτσαινα) – ο οποίος στη Λευκάδα είχε μυηθεί σε τεκτονική στοά –, στις σκέψεις του οποίου βρήκαν κοινό ιδεολογικό έδαφος. Τότε οι τρείς άνδρες με τ’ανωτέρω κοινά σημεία αναφοράς ενεπνεύσθησαν να άγουν το έθνος σε επανάσταση με σκοπό την απελευθέρωσή του, ιδρύοντας εταιρεία μυστική προσπαθώντας να προσεταιριστούν στις τάξεις της τον κλήρο, εμπόρους, φαναριώτες, κλέφτες και αρματολούς, ανθρώπους της υπαίθρου, λογίους και γενικά πάσα επιφανή άνδρα.

Κάτι επίσης που δεν έχει ακόμη ιστορικά εξακριβωθεί είναι το ποιος εκ των τριών ανδρών είχε την ιδέα της δημιουργίας αυτής της μυστικής πατριωτικής οργάνωσης – ο Ξάνθος στα απομνημονεύματά του (που είναι και ο μόνος που άφησε) γράφει ότι εκείνος παρακίνησε τον Σκουφά προς την υλοποίηση αυτού του σκοπού, λέγοντας επίσης πως ο Σκουφάς πρώτος είχε από την άλλη φτιάξει σε χαρτί το διάγραμμα μιας τέτοιας Εταιρείας. Αν και η σύλληψη της ιδέας για τη δημιουργία της μυστικής οργάνωσης έλαβε χώρα στην Οδησσό, στη Μόσχα αποφασίστηκε το όνομά της που ήταν ‘’ Εταιρεία των Φιλικών’’. Εκεί ορίστηκαν επιπροσθέτως λειτουργικού κι εφαρμοστικού χαρακτήρα ζητήματα όπως οι μυήσεις, έγινε η σύνταξη των αποδιδομένων όρκων, ορίστηκαν οι αναγκαίες υποχρεώσεις και οι βαθμοί των μελών, όπως επίσης η σημαία και τα σύμβολα. Τέλος στη ρωσική πρωτεύουσα αποφασίστηκε να τεθεί σε εφαρμογή το όλο σχέδιο. 

Η δομή και το σύστημα ιεραρχίας της Φιλικής Εταιρείας στηριζόταν ως επι τω πλείστον σε στοιχεία που αντλήθηκαν υιοθετήθηκαν τόσο από το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο (Τσακάλωφ), όσο και από τον Ελευθεροτεκτονισμό (Ξάνθος), όπου πάνω σε αυτές τις δύο μυστικές εταιρείες βασίστηκε τόσο ο σχεδιασμός των συμβόλων όσο και οι φόρμες των τυπικών των διαφόρων τελετουργικών που λάμβαναν χώρα, καθώς επίσης και οι ιεραρχικοί βαθμοί, στοιχεία που στο σύνολό τους τα επεξεργάστηκε το οργανωτικό πνέυμα του Σκουφά διατυπώνοντας τα πρώτα δομικά σχέδια της οργάνωσης. Η Εταιρεία παρουσιαζόταν σαν ένας ναός όπου με θρησκευτική κατάνυξη γινόταν η εισδοχή των νέων μελών που είχαν αγάπη και πίστη προς την πατρίδα, ενώ καθοριστικής σημασίας χαρακτηριστικό της γνώρισμα – όπως και σε άλλες εταιρείες παρόμοιου μυστικού χαρακτήρα – ήταν η μυστικότητα της ανωτέρας Αρχής (ή αλλιώς ο πυρήνας διοίκησης), η επιβολή των αποφάσεων αυτής, η τυφλή υπακοή των μελών και η εχεμύθειά τους απέναντι σε εκείνη. Τα μελη εν αντιθέση με τον τεκτονισμό όπου εκεί συγκεντρώνονταν σε στοές, συσκέπτονταν και συμμετείχαν σε διάφορες πνευματικές εργασίες, αποτελούσαν μέρος ενός συστήματος η λειτουργία του οποίου ήταν παρόμοια με εκείνου του Χριστιανισμού.

Συγκεκριμένα βασιζόταν σ’εκείνο των Αποστόλων σκοπός των οποίων ήταν με τη γεωγραφική εξάπλωσή τους, η κατήχηση ολόκληρου του ελληνισμού· όπως οι δώδεκα Απόστολοι διακήρυξαν τη διδασκαλία του Ιησού, έτσι αντιστοίχως κι εκείνοι της Φιλικής (δώδεκα στον αριθμό επίσης) ανέλαβαν τη διάδοση των ιδεών της Εταιρείας προετοιμάζοντας το Έθνος για επανάσταση· ορίσθηκαν από τον Νικόλαο Σκουφά λίγο πριν από το θάνατό του στις 31 Ιουλίου του 1818, με σκοπό την κατήχηση ολόκληρου του ελληνισμού. Πέραν όμως του συγκεκριμένου κατηχητικού συστήματος σημαντική επίδραση είχε κι εκείνο των ιακωβίνων βασιζόμενο στον θεσμό των commisseurs, το οποίο λειτούργησε πρίν αλλά και κατά τη διάρκεια της γαλλικής επανάστασης· υπήρξε ιδέα του Σκουφά λίγο πριν από τον θάνατό του.

Για να μπορέσει κάποιος να μυηθεί σε αυτή τη μυστική οργάνωση θα έπρεπε επιβεβαιωμένα να είναι άτομο που τρέφει μεγάλη αγάπη για την πατρίδα του, να επιθυμεί να κατηχηθεί και να είναι επίσης σε θέση να στοχαστεί για το αν μπορεί να κρατήσει μέσα του όλα εκείνα τα μυστικά τα οποία θα του αποκαλύπτοντο, ακόμη και με κίνδυνο της ζωής του μιας και αυτά που θα αποκόμιζε από τον κατηχητή του θα έκριναν την τύχη ολόκληρου του Έθνους. Η εξασφάλιση των ανωτέρω επέβαλε ακόμη στο εκάστοτε μέλος να μην ανήκει επ ουδενί λόγο σε άλλη μυστική εταιρεία. Η διαδικασία της μύησης απαιτούσε η ορκομωσία να γίνεται στο Ευαγγέλιο και σε μία εικόνα, ο υποψήφιος (δόκιμος) γονυπετής με το ένα χέρι κρατούσε ένα κερί ενώ με το άλλο απέδιδε τον όρκο του, στη συνέχεια ο μυούμενος αποκτούσε την ιδιότητα του μέλους ύστερα από κατήχηση η οποία ήταν μέρος του όλου τελετουργικού, ταυτόχρονα με τη γνωστοποίηση σε εκείνον των διαφόρων σημείων αναγνωρίσεως, όπως επίσης και της μυστικής κλείδας που περιλάμβανε κάποια λέξη ή λέξεις, γράμματα και αριθμούς (σύμβολα τα οποία αντέγραφε).

Έτσι ο νεόφυτος έχοντας αποκτήσει πλέον την ιδιότητα του μέλους αποκαλείτο εφεξής ‘’αδελφός’’, προσφέροντας συν τω χρόνω κι ένα συμβολικό χρηματικό ποσό με το πέρας της διαδικασίας: η ‘’αδελφοποιία’’ υπήρξε ένας θεσμός του οποίου η προέλευση ανάγεται στα μυστήρια της χριστιανικής θρησκείας, μαζί με τον γάμο και την κουμπαριά, έχοντας τόσο ισχυρούς δεσμούς ώστε η σχέση αυτή ανάμεσα σε ‘’αδελφοποιιτούς’’ χρησιμοποιήθηκε σαν θεμέλιος λίθος για τη δημιουργία μυστικών εταιρειών (π.χ. τεκτονισμός, καρμπονάροι, φιλικοί, κ.ο.κ.)· το κεφαλαιώδους σημασίας πλεονέκτημα αυτού του θεσμού ήταν ότι η αδελφοποιία παραμέριζε τις οποιεσδήποτε διαφορές ή ιδεολογικές αποκλίσεις μεταξύ των μελών, ακόμη και θρησκευτικές, εξασφαλίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο μέσα από αυτού του είδους την αφοσίωση που χαρακτήριζε τη φύση αυτής της ιδιαίτερης σχέσης, την επιτυχία και την πρόοδο της εκάστοτε μυστικής οργάνωσης· πρίν από τον πόλεμο λόγου χάρη παρατηρείτο Έλληνες χριστιανοί να γίνονται αδελφοποιιτοί με Αλβανούς μουσουλμάνους. Ο κατηχητής στο τέλος ανάλογα με το ποια βαθμίδα θα ανήκε το νέο μέλος του έδινε ένα χαρτί (εφοδιαστικό), όπου για τους ‘’αδελφοποιητούς’’ οι οποίοι θ’ανήκαν στην πρώτη βαθμίδα είχε σχεδιασμένο έναν σταυρό· στην περίπτωση όπου το νέο μέλος θα ανήκε στη δεύτερη βαθμίδα, που ονομάζονταν ‘’συστημένοι’’, απεικόνιζε πάνω σε ανεστραμένη ημισέληνο έναν σταυρό μέσα σε κλάδους δάφνης· στην τρίτη περίπτωση το συγκεκριμένο χαρτί που προοριζόταν για την αμέσως ανώτερη βαθμίδα, τους ‘’ιερείς’’, το εφοδιαστικό παρίστανε έναν σταυρό μέσα σε κλάδους ελαίας, τον ιερό δεσμό και 16 στήλες μαζί με δύο λογχοφόρες σημαίες, ενώ κάτω υπήρχε σημείο αναγνωρίσεως με συμβολική γραφή· το χαρτί που λάμβανε ο ‘’ποιμένας’’, που ήταν και η αμέσως ανώτερη βαθμίδα, παρίστανε έναν σταυρό πάνω σε μία ανεστραμένη ημισέληνο, στα δεξιά βρισκόταν μία λογχοφόρος σημαία μαζί με δύο οφθαλμούς και στα αριστερά μία άγκυρα επί της οποίας διακρινόταν περιελισσόμενο ένα φίδι, όπως επίσης και μία γλαύκα.

Σε ότι αφορά τη διάρθρωση της ιεραρχίας της Φιλικής Εταιρείας στην πρώτη γενικά κλίμακα, εκείνη δηλαδή των ‘’αδελφοποιητών’’ ανήκαν όσοι δεν ήξεραν γράμματα, οι ‘’συστημένοι’’ ήταν η δεύτερη αμέσως κλίμακα στην οποία ανήκαν αδελφοί που είχαν μόρφωση, οι ‘’ιερείς’’ που ήταν οι αμέσως επόμενοι στην ιεραρχία είχαν το δικαίωμα της κατηχήσεως, τέλος υπήρχε και η τέταρτη ιεραρχική βαθμίδα που ήταν και η υψηλότερη καθώς περιλάμβανε τους ‘’ποιμένες’’ και ‘’αρχιποιμένες’’ (προαιρετικά)· αργότερα προστέθηκαν και οι βαθμοί των ‘’αφιερωμένων’’ και του ‘’αρχηγού των αφιερωμένων’’ που αφορούσαν τους οπλαρχηγούς.  Υπήρχε και η κεντρική ή ανώτερη Αρχή τα μέλη της οποίας απάρτιζαν την ηγεσία της Εταιρείας, όπου εκτός από τους τρείς ιδρυτές της συμπεριλαμβάνονταν – εν τω μεταξύ ο Σκουφάς είχε αποβιώσει τον Ιούλιο του έτους 1818 – ο Άνθιμος Γαζής, οι Παναγιώτης Σέκερης και Αναγνωστόπουλος, ο Νικόλαος Πατσιμάδης, ο Γεώργιος Λεβέντης και ο Α. Κομιζόπουλος.

Η Αρχή αυτή αφανής καθώς παρουσιαζόταν απέναντι στους κατώτερους ιεραρχικούς βαθμούς, ως ηγετική και διοικητική οντότητα γνώριζε στην ουσία τις αδυναμίες της ίδιας της οργάνωσης απέναντι στην υλοποίηση του ευκταίου στόχου, που ήταν η απελευθέρωση του Έθνους από τον τουρκικό ζυγό. Για να μπορούν εντούτοις οι απαρτίζοντες αυτήν να αποκρύπτουν τις αδυναμίες της, να εμπνέουν τον ενθουσιασμό απέναντι στα μέλη αλλά και στους υποψήφιους αδελφούς, επινόησαν να την παρουσιάσουν σαν υποκινούμενη και καθοδηγούμενη από τον ίδιο τον ρώσο αυτοκράτορα, αφήνοντας κατ’αφηρημένο τρόπο υπονοούμενα και χωρίς να λέγεται ξεκάθαρα αν ο Τσάρος βρίσκεται ή όχι στην ηγεσία της ανωτέρας Αρχής – χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του μέλους Νικολάου Γαλάτη ο οποίος παντοιοτρόπως και με πονηριά προσπαθούσε πάντα να μάθει ποιοί πραγματικά πρέσβευαν αυτήν την άγνωστη Αρχή, χωρίς όμως να καταφέρει ποτέ να το αποκαλύψει· η ηγεσία της Φιλικής πάντα φοβούμενη προδοσία από την πλευρά του (είχε δώσει πολλές αφορμές στο παρελθόν) αποφάσισε να τον δολοφονήσει, κάτι που υλοποιήθηκε στην περιοχή της Ερμιόνης όπου ο Τσακάλωφ μαζί με κάποιον άλλον αδελφό που ήταν μαζί τον πυροβόλησαν και τον σκότωσαν. Η ψυχολογική αυτή τακτική της ηγεσίας των φιλικών εφαρμόστηκε πιθανόν παίρνοντας σαν παράδειγμα τον ρωσοτουρκικό πόλεμο που έλαβε χώρα μεταξύ των ετών 1787 – 1792, όταν ένα ισχυρό τότε κύμα ρωσικής προπαγάνδας διέδιδε για επικείμενη απελευθέρωση των υπόδουλων χριστιανών. Έτσι και πριν την ελληνική επανάσταση άφηναν να πιστεύεται ότι ο ίδιος ο Τσάρος βρισκόταν πίσω από τη δράση αυτού του συνωμοτικού συνδέσμου· μέχρι και την ανάληψη της ηγεσίας της Φιλικής Εταιρείας από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη ουδείς εκ των ιδρυτών της δεν απετάθη προς ουδεμία ρωσική αρχή, μιας και θα αντιμετώπιζε την αποδοκιμασία της Ρωσίας η οποία ήταν εκείνη την περίοδο μέλος της Ιεράς Συμμαχίας.

 

Με πληροφορίες από τον Άγγελο Ι. Μάλφα