*μη ξεχάσεις να κάνεις ένα Like στη σελίδα μας στο facebook juniorsclub.gr —>ΕΔΩ
Η Υπατία (350-415 μ.Χ.) ήταν φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός στην Αλεξάνδρεια. Είναι η πρώτη γυναίκα μαθηματικός που γνωρίζουμε και ήταν η τελευταία επικεφαλής της Φιλοσοφικής Σχολής της Αλεξάνδρειας, καθώς και προστάτιδα της περίφημης βιβλιοθήκης.
Ήταν γνωστή καθηγήτρια, δίδασκε φιλοσοφία και θεωρείται πως εφηύρε ή βελτίωσε τον αστρολάβο. Καθώς είχε προσχωρήσει στη φιλοσοφία του Νεοπλατωνισμού, είχε θεωρηθεί παγανίστρια, με αποτέλεσμα να κατηγορηθεί για μαγεία και να λιθοβοληθεί μέχρι θανάτου.
Η Υπατία έζησε τον 4ο αι μχχ, σε μια πολύ δύσκολη εποχή για τον Ελληνισμό. Από την εποχή του Κωνσταντίνου, με εξαίρεση τον Ιουλιανό το Φιλόσοφο, υπήρξε μια έντονη προσπάθεια των αυτοκρατόρων να επιβάλουν τον χριστιανισμό ως κυρίαρχη θρησκεία στην Ρωμαϊκή επικράτεια.
Η νέα θρησκεία ήρθε αντιμέτωπη με τις υπόλοιπες θρησκευτικές και φιλοσοφικές τάσεις που υπήρχαν μέσα στο ρωμαϊκό κράτος και περισσότερο με την ελληνική κοσμοθεωρία, σε όλες της τις εκφάνσεις της, όπως διαδόθηκε και επικράτησε στα Ελληνιστικά Βασίλεια. Έτσι οι αυτοκράτορες με μια σειρά διατάξεων, προσπάθησαν να περιορίσουν τη λατρεία των Εθνικών και στη συνέχεια με μια πληθώρα νομοθετημάτων, να εξαλείψουν την αρχαία ελληνική θρησκεία, απαγορεύοντας τις θυσίες, καταστρέφοντας τους ναούς-κυρίως στην Ανατολή-και αφαιρώντας τις περιουσίες τους.
Την εποχή αυτή ο αυτοκράτορας Ουάλης (364-378μχχ), με αφορμή την αποκάλυψη μιας υποτιθέμενης συνομωσίας για την ανατροπή του από τους Εθνικούς, τους κατεδίωξε, στοχεύοντας κυρίως στον αφανισμό των δασκάλων. Για λόγους αυτοπροστασίας, πολλοί έκαψαν τα βιβλία και τις βιβλιοθήκες τους, αφού ήταν δυνατό να θεωρηθούν ότι κρύβουν μαγείες και επωδούς.
Τα θύματα των διωγμών ήταν πολλά, ενώ αρκετοί, για να αποφύγουν τυχόν τιμωρία τους, διέφευγαν έξω από τα όρια της αυτοκρατορίας. Έτσι, το 391μχχ τερματίσθηκε και η λειτουργία του Αλεξανδρινού Μουσείου, με διάταγμα του Θεοδοσίου, το οποίο επέβαλε και την καταστροφή όλων των Εθνικών ναών της Αλεξάνδρειας.
Μέσα στο πλαίσιο αυτό, στην Αλεξάνδρεια, το 392 μχχ καταστράφηκε το Σεραπείο ένας από τους σημαντικότερους ναούς της αυτοκρατορίας, από τον χριστιανικό όχλο, που καθοδηγείτο από τον πατριάρχη Θεόφιλο. Η καταστροφή του Σεραπείου ήταν σημαντική γιατί κτίστηκε από τον Πτολεμαίο τον Α΄ και συμβόλιζε την συνύπαρξη και τον αλληλοσεβασμό των τριών σημαντικότερων πληθυσμιακών ομάδων της Αλεξάνδρειας, των Ελλήνων, των Αιγυπτίων και των Ιουδαίων.
Ο ΒΙΟΣ ΤΗΣ ΥΠΑΤΙΑΣ
H Υπατία γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια, την κοιτίδα του κοσμοπολιτισμού, το 370 μχχ. Κόρη του Θέωνα, ενός πολύ σημαντικού λογίου, μαθηματικού και αστρονόμου, ο οποίος προΐστατο του Αλεξανδρινού Μουσείου. Δίπλα στον πατέρα της, η Υπατία έλαβε εξαιρετική μόρφωση, την οποία ανέπτυξε και καλλιέργησε σε τέτοιο βαθμό, ώστε τελικά τον ξεπέρασε. Η ίδια, συνέχισε το έργο του πατέρα της, διδάσκοντας φιλοσοφία, μαθηματικά και αστρονομία. Η φήμη της εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα, έχοντας ως αποτέλεσμα, να γεμίσει η Αλεξάνδρεια σπουδαστές, από όλα τα μέρη της αυτοκρατορίας, που ήλθαν για να σπουδάσουν φιλοσοφία.
Αργότερα μαθήτευσε στην Πλατωνική Ακαδημία στην Αθήνα, υπό τη Δ/νση του Πλούταρχου του Αθηναίου και της κόρης του Ασκληπιγένειας. Ταξίδεψε και στην Ιταλία και πάντα εντυπωσίαζε όσους συναντούσε, με την ομορφιά της, τις γνώσεις και την εξυπνάδα της. Την εποχή εκείνη υπήρχε διάκριση μεταξύ των νεοπλατωνικών σχολών της Αλεξάνδρειας και της Αθήνας. Η απόκρυφη επιστήμη χαρακτήριζε περισσότερο τη Σχολή της Αθήνας, αλλά για τους Χριστιανούς, όλοι οι Πλατωνιστές ήταν επικίνδυνοι μάγοι και αιρετικοί. Οι νεοπλατωνικοί ήταν ασκητικοί και παρέπεμπαν στον Πυθαγορισμό και η Υπατία τηρούσε πιστά αυτές τις αρχές, αλλά δεν απαιτούσε από τους μαθητές της, που ήταν διαφόρων θρησκειών, ανάλογους περιορισμούς. Όπως κάθε φιλόσοφος της αρχαιότητας, έτσι και η Υπατία προσπαθούσε να βοηθήσει τους μαθητές της να αντιληφθούν την πραγματική ομορφιά της ζωής και την αληθινή γνώση.
Όταν επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια έγινε δασκάλα της Αστρονομίας, των Μαθηματικών και της Φιλοσοφίας. Το Μουσείο είχε κλείσει και η Αλεξάνδρεια τώρα είχε χωριστά σχολεία για τους Εθνικούς, τους Εβραίους και τους Χριστιανούς. Ωστόσο, η Υπατία δίδασκε σε ανθρώπους κάθε θρησκείας και μετά τον πατέρα της, ανέλαβε μια Έδρα Φιλοσοφίας στην πόλη. Σύμφωνα με το λεξικό Σούδα ‘ήταν επίσημα διορισμένη να ερμηνεύει το δόγμα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και άλλων Ελλήνων φιλοσόφων΄. Πολλοί μαθητές, αλλά και διανοούμενοι, ερχόταν στην Αλεξάνδρεια ειδικά για να παρακολουθήσουν τις δικές της διαλέξεις.
Με την πνευματική της κατάρτιση, τη ρητορική της δεινότητα, την πολύπλευρη προσωπικότητά της και την ηθική της οντότητα η Υπατία κέρδισε την εκτίμηση και τον σεβασμό του λαού της Αλεξάνδρειας, καθώς και των αλεξανδρινών πολιτικών, οι οποίοι την επισκέπτονταν όταν αναλάμβαναν τα καθήκοντά τους. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της αποτέλεσε πρότυπο ηθικής, σύνεσης και σοφίας. Στην ιστορία του πολιτισμού καταγράφτηκε ως η πρώτη γυναίκα που δίδαξε δημόσια και μάλιστα στο επιστημονικό πεδίο της υψηλής θετικής διανόησης, συμβολίζοντας την ελευθερία της σκέψης και του λόγου.
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΥΠΑΤΙΑΣ
Τα περισσότερα από τα γραπτά της Υπατίας ξεκίνησαν σαν σημειώσεις για τους μαθητές της. Κανένα έργο της δεν έχει διασωθεί ολοκληρωμένο, αν και είναι πιθανό τμήματα του έργου της να έχουν ενσωματωθεί στις εκτενείς πραγματείες του Θέωνα. Μερικές πληροφορίες για τα επιτεύγματά της προέρχονται από γράμματα του μαθητή και φίλου της Συνέσιου του Κυρηναίου, που αργότερα έγινε ο πλούσιος και ισχυρός Επίσκοπος της Πτολεμαϊδας.
Η Υπατία έγραψε σχόλια στην Αριθμητική του Διόφαντου του Αλεξανδρινού, σε 13 βιβλία. Ο Διόφαντος υπήρξε ο πατέρας της Αριθμητικής. Τα σχόλια της Υπατίας περιελάμβαναν εναλλακτικές λύσεις και πολλά νέα προβλήματα, που προέκυπταν από τα χειρόγραφά του.
Η Υπατία έγραψε επίσης μια διατριβή Περί των Κωνικών του Απολλώνιου του Περγαίου, σε 8 βιβλία. Μετά το θάνατό της, οι κωνικές τομές αγνοήθηκαν, μέχρι τις αρχές του 17ου αι. μχχ όταν οι μαθηματικοί και φυσικοί συνειδητοποίησαν ότι πολλά φυσικά φαινόμενα, όπως οι τροχιές πλανητών, περιγραφόταν με τον καλύτερο τρόπο, με τις καμπύλες που προκύπτουν από κωνικές τομές.
Ο Θέωνας, ο πατέρας της Υπατίας, αναθεώρησε και εξέλιξε τα Στοιχεία της γεωμετρίας του Ευκλείδη και είναι η δική του έκδοση που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα. Πιθανότατα η Υπατία εργάσθηκε μαζί του σε αυτή την αναθεώρηση. Αργότερα έγραψε μαζί του τουλάχιστον μία διατριβή για τον Ευκλείδη, καθώς επίσης και μια εργασία για τον Πτολεμαίο. Ο Πτολεμαίος είχε συστηματοποιήσει όλη τη σύγχρονη μαθηματική και αστρονομική γνώση σε ένα έργο 13 βιβλίων, το οποίο ονόμασε Μαθηματική Πραγματεία και το οποίο υιοθέτησαν και διέσωσαν οι Άραβες, ως Αλμαγέστη(Almagest /’Μέγα Βιβλίο”). Οι πίνακες της Υπατίας για τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων, ο Αστρονομικός Κανών, ίσως ήταν μέρος των σχολίων του Θέωνα στον Πτολεμαίο, ή ήταν ξεχωριστό έργο.
Εκτός από τη Φιλοσοφία, τα Μαθηματικά και την Αστρονομία, η Υπατία ενδιαφερόταν για τη μηχανική και την πρακτική τεχνολογία. Τα γράμματα του Συνέσιου περιέχουν σχέδια για αρκετά επιστημονικά όργανα, περιλαμβάνοντας έναν αστρολάβο (που χρησιμοποιούνταν για τη μέτρηση των θέσεων των άστρων, των πλανητών και του ήλιου και για τον υπολογισμό της ώρας και του ανερχόμενου ζωδίου, του ζωδιακού κύκλου). Η Υπατία ανέπτυξε ακόμα μια συσκευή για τη διύλιση του νερού, ένα όργανο για τη μέτρηση της στάθμης του νερού και ένα διαβαθμισμένο υδρόμετρο από μπρούτζο, για τη μέτρηση της ειδικής βαρύτητας (πυκνότητας) ενός υγρού.
Για δεκαπέντε αιώνες, η Υπατία θεωρήθηκε ότι υπήρξε η μοναδική γυναίκα επιστήμονας στην ιστορία. Ακόμα και σήμερα, συχνά, είναι η μόνη γυναίκα που αναφέρεται στην ιστορία των Μαθηματικών και της Αστρονομίας. Υπήρξε ο τελευταίος Έλληνας Εθνικός επιστήμονας του δυτικού κόσμου και ο θάνατός της συνέπεσε με το τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Από τότε δεν υπήρξαν σημαντικές πρόοδοι στα Μαθηματικά, την Αστρονομία και τη Φυσική σε όλη τη Δύση για άλλα 1000 χρόνια, γιατί ακολούθησε ο χριστιανικός μεσαίωνας ΄πίστευε και μη ερεύνα΄
Ο ΤΡΑΓΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΥΠΑΤΙΑΣ
Κατά την περίοδο 412-415 μχχ, αυτοκρατορικός έπαρχος της Αιγύπτου ήταν ο χριστιανός Ορέστης, ο οποίος όπως και άλλοι πολιτικοί, επισκεπτόταν την Υπατία για να την συμβουλευτεί για θέματα πολιτείας, αλλά και για να παρακολουθήσει τα μαθήματά της. Μεταξύ τους είχε αναπτυχθεί μια τρυφερή φιλία.
Την ίδια εποχή, στο πατριαρχικό θρόνο της Αλεξάνδρειας, ο Κύριλλος, διαδέχθηκε τον αποβιώσαντα Θεόφιλο, ο οποίος, αμέσως, άρχισε έναν αγώνα για την «καθαρότητα της πίστης», διώκοντας από την πόλη όλους τους μη χριστιανούς. Πρώτα θύματα αυτής της τακτικής του ήταν οι Νοβατιανοί και κατόπιν η εβραϊκή κοινότητα της Αλεξάνδρειας. Μεγάλη εχθρότητα αναπτύχθηκε μεταξύ του Κυρίλλου και του Ορέστη, κυρίως όταν ο Κύριλλος έστρεψε την προσοχή του στο να καθαρίσει την πόλη από τους Πλατωνιστές. Ο Ορέστης αντέδρασε και ορισμένοι μοναχοί υπό την παρότρυνση του Κυρίλλου αποπειράθηκαν να τον δολοφονήσουν, τραυματίζοντάς τον στο κεφάλι.
Ο Κύριλλος αποτέλεσε την αιτία του τραγικού θανάτου της Υπατίας, φανατίζοντας το χριστιανικό όχλο εναντίον της και κατηγορώντας την για μαγεία. Την άνοιξη του 415 μχχ, ενώ η Υπατία επέστρεφε στην κατοικία της, μετά από τον συνηθισμένο περίπατό της στην πόλη, μια ομάδα παραβολάνων (ομάδα νεαρών που λειτουργούσαν ως στρατιωτικό σώμα του Πατριάρχη) την έσυραν στην εκκλησία Καισάρειον, όπου ξέσχισαν τα ρούχα της και κομμάτιασαν το σώμα της με όστρακα. Έπειτα, αφού έσυραν τα κομμάτια της σε ολόκληρη την πόλη, τα κάψανε στην πυρά έξω από την Αλεξάνδρεια, στην θέση Κίναρον.
Ο φόνος της Υπατίας περιγράφεται στα γραπτά του ιστορικού του 5ου αι. Σωκράτη του Σχολαστικού και του Φιλοστόργιου:
“Ην τις γυνὴ ἐν τῇ Ἀλεξανδρείᾳ͵ τοὔνομα Ὑπατία· αὕτη Θέωνος μὲν τοῦ φιλοσόφου θυγάτηρ ἦν· ἐπὶ τοσοῦτον δὲ προὔβη παιδείας͵ ὡς ὑπερακοντίσαι τοὺς κατ΄ αὐτὴν φιλοσόφους͵ τὴν δὲ Πλατωνικὴν ἀπὸ Πλωτίνου καταγομένην διατριβὴν διαδέξασθαι͵ καὶ πάντα τὰ φιλόσοφα μαθήματα τοῖς βουλομένοις ἐκτίθεσθαι· διὸ καὶ οἱ πανταχόθεν φιλοσοφεῖν βουλόμενοι κατέτρεχον παρ΄ αὐτήν. Διὰ τὴν προσοῦσαν αὐτῇ ἐκ τῆς παιδεύσεως σεμνὴν παρρησίαν καὶ τοῖς ἄρχουσι σωφρόνως εἰς πρόσωπον ἤρχετο· καὶ οὐκ ἦν τις αἰσχύνη ἐν μέσῳ ἀνδρῶν παρεῖναι αὐτήν· πάντες γὰρ δι΄ ὑπερβάλλουσαν σωφροσύνην πλέον αὐτὴν ᾐδοῦντο καὶ κατεπλήττοντο. Κατὰ δὴ ταύτης τότε ὁ φθόνος ὡπλίσατο· ἐπεὶ γὰρ συνετύγχανε συχνότερον τῷ Ὀρέστῃ͵ διαβολὴν τοῦτ΄ ἐκίνησε κατ΄ αὐτῆς παρὰ τῷ τῆς ἐκκλησίας λαῷ͵ ὡς ἄρα εἴη αὕτη ἡ μὴ συγχωροῦσα τὸν Ὀρέστην εἰς φιλίαν τῷ ἐπισκόπῳ συμβῆναι. Καὶ δὴ συμφρονήσαντες ἄνδρες τὸ φρόνημα ἔνθερμοι͵ ὧν ἡγεῖτο Πέτρος τις ἀναγνώστης͵ ἐπιτηροῦσι τὴν ἄνθρωπον ἐπανιοῦσαν ἐπὶ οἰκίαν ποθέν· καὶ ἐκ τοῦ δίφρου ἐκβαλόντες͵ ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν ᾗ ἐπώνυμον Καισάριον συνέλκουσιν͵ ἀποδύσαντές τε τὴν ἐσθῆτα ὀστράκοις ἀνεῖλον· καὶ μεληδὸν διασπάσαντες͵ ἐπὶ τὸν καλούμενον Κιναρῶνα τὰ μέλη συνάραντες πυρὶ κατηνάλωσαν. Τοῦτο οὐ μικρὸν μῶμον Κυρίλλῳ καὶ τῇ Ἀλεξανδρέων ἐκκλησίᾳ εἰργάσατο· ἀλλότριον γὰρ παντελῶς τῶν φρονούντων τὰ Χριστοῦ φόνοι καὶ μάχαι καὶ τὰ τούτοις παραπλήσια. Καὶ ταῦτα πέπρακται τῷ τετάρτῳ ἔτει τῆς Κυρίλλου ἐπισκοπῆς͵ ἐν ὑπατείᾳ Ὁνωρίου τὸ δέκατον͵ καὶ Θεοδοσίου τὸ ἕκτον͵ ἐν μηνὶ Μαρτίῳ͵ νηστειῶν οὐσῶν” (Σωκράτης ο Σχολαστικός “Εκκλησιαστική Ιστορία”, βιβλίο Ζ΄, κεφάλαιο 15).
Tο ειδεχθές έγκλημα οδήγησε στη φυγή πολλούς λόγιους και επιστήμονες. Ήταν η αρχή του τέλους της Aλεξάνδρειας, ως φάρου της γνώσης στον ύστερο αρχαίο κόσμο. Ο Ορέστης ξεκίνησε αμέσως έρευνες για το θάνατο της αγαπημένης του φίλης, οι οποίες κάθε φορά, μυστηριωδώς σταματούσαν λόγω… έλλειψης στοιχείων. Αργότερα, παραιτήθηκε και έφυγε από την Αλεξάνδρεια. Ο Κύριλλος ισχυριζόταν ότι η Υπατία ήταν ζωντανή και μάλιστα ότι ζούσε στην Αθήνα. Ανακηρύχθηκε άγιος από τη χριστιανική εκκλησία.
Ελένη Βασιλοπούλου: Το Θαύμα της ζωή μου! Ξέρεις πότε γίνονται θαύματα;
