από την δημοσιογράφο, Νατάσσα Μανόνα
Αγία Κυριακή ή αλλιώς Κερτίζα. Ένας τόπος, μια ιστορία…
Η Αγία Κυριακή είναι οικισμός και έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητας, της δημοτικής ενότητας Λασιώνος, του δήμου Αρχαίας Ολυμπίας, της περιφερειακής ενότητας (τέως νομού) Ηλείας, στην περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας.
διαβάστε επίσης: Ηλεία: Το σπήλαιο του Αγίου Μαρκιανού ή αλλιώς Αρμακιανού – Εντυπωσιακές φωτογραφίες
Ο σταυρός που έφτιαξε προς τιμή του Αγ.Κων/νου και Ελένης ο ΑΒ, Γεράσιμος Βασιλόπουλος
Πριν το πρόγραμμα Καλλικράτης και το σχέδιο Καποδίστριας, ανήκε στην επαρχία και νομό Ηλείας Λαμπείας, στο γεωγραφικό διαμέρισμα Πελοποννήσου. Μέχρι το 1955, η Αγία Κυριακή ονομαζόταν Κερτίζα. Μετονομάσθηκε σε Αγία Κυριακή λόγω και του Ιερού Ναού Αγίας Κυριακής όπου είναι και η γιορτή του χωριού στις 7 Ιουλίου.
Ο σημερινός ναός της Αγίας Κυριακής, έχει οικοδομηθεί πάνω στα θεμέλια του προϋπάρχοντος ναού της Αγίας Κυριακής, το 1831.
Περνώντας από το λαγκάδι που είναι το γεφύρι και ενώνει τους δύο συνοικισμούς του χωριού, ακολουθούμε το δρόμο που οδηγεί στο Ναό της Αγίας Κυριακής ο οποίος έχει κτισθεί το έτος 1897 επί ιερατείας Παναγή Παπακυριακόπουλου, στα θεμέλια του προϋπάρχοντος ναού ο οποίος κατεδαφίσθηκε και κτίσθηκε ο σημερινός ναός.
Ο δρόμος προς τον ναό της Αγίας Κυριακής έχει κατασκευασθεί με δαπάνες του Γεράσιμου Βασιλόπουλου. Ο ναός είναι ευπρεπής, ηλεκτροφώτιστος και με εικόνες Αγιογραφίας του Αγίου Ορουςμε χρονολογία 1914.
Το καμπαναριό, το τέμπλο και ο εσωτερικός καλλωπισμός έχουν γίνει με δαπάνες Αθανασίου Θεοδωρόπουλου. Εκεί υπάρχει και το νεκροταφείο του χωριού μας το οποίο επεκτάθηκε με δαπάνες του Γεράσιμου Βασιλόπουλου.
Το όνομα Κερτίζα προέρχεται από την αρβανίτικη λέξη κερτς που σημαίνει στενή διάβαση. Γι’αυτό και τα γερνανικά στρατεύματα δεν κάθισαν στο χωριό λόγω του στενού περάσματος.
Η Αγία Κυριακή βρίσκεται στην ΒΑ. Ηλεία, σε ορεινή θέση του όρους Λάμπεια, στον επαρχιακό δρόμο προς τον Ερύμανθο. Η κοινότητα είναι χαρακτηρισμένη ως αγροτικός ορεινός οικισμός, με έκταση 7,501 χμ²μαζί με τον Συνοικισμό Πολίτσας, και μέσο σταθμικό υψόμετρο 960 (ο 3ος σε υψόμετρο οικισμός της Ηλείας). Απέχει από τον Πύργο 55 χλμ. περίπου, προς τα ΒΑ,46 χλμ. από Αρχαία Ολυμπία, 50 χλμ. από Αμαλιάδα και 70 χλμ. από Πάτρα.
Η εξέλιξη πληθυσμού της Αγίας Κυριακής έχει ως εξής: (μόνιμο) κάτοικοι 236 (1961), 194 (1971), 128 (1991), 121 (2001), 78(2011).
*Στο χωριό υπάρχει και ο Ιερός Ναός του Αγ.Κων/νου και Ελένης που χτίστηκε την δεκαετία του 1990 με δωρεές από χωριανούς και από τον ευεργέτη ΑΒ Βασιλόπουλο όπου είναι από το χωριό και για την μνήμη των Αγίων έφτιαξε στην είσοδο τέρμα δεξιά στο πάνω μέρος τον Σταυρό. Επιπλέον, ευεργέτες στο χωριό είναι οι Αφοί Θεοδωρόπουλοι, συγκεκριμένα ο Αθανάσιος Θεοδωρόπουλος που χάρισε οικόπεδα για την κατασκευή της εκκλησίας του Αγ.Κων/νου και Ελένης καθώς και για το μέρος της πλατείας.
Ο Αγ.Κων/νος & Ελένη
Έχει τρία εξωκλήσια, τον Αγ.Γεώργιο, τον Προφήτη Ηλία και την Αγ .Παρασκευή …Οι Αγ.Βλάσιος, Αγ.Ιωάννης και Αγ.Αθανάσιος έχουν μείνει μόνο μαντρότοιχοι που μαρτυρούν πως κάποτε ήταν ξωκλήσια.
Ξωκλήσι Αγ.Γεωργίου
Προφήτης Ηλίας
Το εκκλησάκι της Αγ.Παρασκευής στα 1100 μέτρα υψόμετρο
Αγία Κυριακή, 2018!
Οι μόνιμοι κάτοικοι του χωριού τον χειμώνα μαζί με τον Συνοικισμό Πολίτσας Τοπ.Κοιν.Αγίας Κυριακής είναι περίπου στα 70 άτομα. Ενώ από τον Μάιο που έχει φύγει ο βαρύς χειμώνας, οι κάτοικοι πληθαίνουν.
Η ζωή στο χωριό, αν και όμορφη δεν είναι ιδιαίτερα εύκολη. Οι κάτοικοι περνούν δύσκολα λόγω και των καιρικών συνθηκών που επικρατούν εκεί τον χειμώνα, ενώ οι περισσότεροι είναι συνταξιούχοι και ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία. Στα χωράφια σπέρνουν βρώμη και κριθάρι και βόσκουν τα ζώα τους. Όταν τελειώνει το καλοκαίρι, οι κάτοικοι ασχολούνται με την κοπή ξύλων για τον χειμώνα.
3.Η περιοχή παράγει κυρίως γάλα και κρέας από τα πρόβατα και τα γίδια.. Οι γαλατάδες έρχονται, παίρνουν το γάλα και οι χασάπηδες τα μικρά αρνιά και τα κατσίκια. Το καλοκαίρι ο καθένας φυτεύει το δικό του μποστανάκι…
Πέτρινη Στρούγκα
Με το πέρασμα των χρόνων, οι κάτοικοι έχουν λιγοστέψει. Οι νέοι προτιμούν τις μεγαλουπόλεις λόγω των δυσκολιών που επικρατούν στην επαρχία, ενώ την ίδια ώρα δεν υπάρχουν και τα απαραίτητα κίνητρα τα οποία θα τους ωθήσουν να μείνουν στο χωριό. Το χωριό είναι αρκετά ορεινό και η κτηνοτροφία της περιοχής δεν βοηθάει τους νέους να παραμείνουν. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα νέοι άνθρωποι που αγαπούν και στηρίζουν τον τόπο τους.
Στο χωριό, περισσότερη ζωή με τις φωνούλες τους δίνουν λίγα μικρά παιδιά που μένουν εκεί. Δημοτικό και Γυμνάσιο πηγαίνουν στο Πανόπουλο και Λύκειο στο Σιμόπουλο. Για το παιχνίδι τους, η μόνη τους διασκέδαση είναι ένα μικρό γήπεδο μπάσκετ καθώς επίσης και ένας ακόμη μικρός χώρος.
Η Αγία Κυριακή είναι ένα μέρος γοητευτικό, γεμάτο πράσινο και ομορφιές που εκτείνονται σε μια απόσταση των 7508 τ.χιλ. Περιτριγυρισμένο από βουνά προσφέρει μοναδικά μονοπάτια για περίπατο στους επισκέπτες της, όμορφες παραδοσιακές βρύσες και φυσικά το εκπληκτικής ομορφιάς Σπήλαιο τον Αρμακιανό.
Η καλύτερη εποχή για να επισκεφθεί κανείς την Αγία Κυριακή όπως μας ανέφερε ο Πρώην Διοικητικός Υπάλληλος Δήμου Λασιώνος & νύν Δ.Αρχαίας Ολυμπίας, κος Ανέστης Αδαμόπουλος, είναι το καλοκαίρι. Αξίζει όμως να έρθει κανείς κ το χειμώνα όταν το τοπίο είναι ντυμένο στα λευκά του. Δυστυχώς όμως, δεν υπάρχουν καταλύματα και ξενώνες για να μπορέσει κανείς να διανυκτερεύσει.
Όσον αφορά στα άτομα με κινητικά προβλήματα, μόνο στην εκκλησία υπάρχει μπάρα για τη διευκόλυνσή τους, αλλά σε γενικές γραμμές δεν υπάρχει πρόβλημα προσβασιμότητας..
Αγία Κυριακή
Γενικότερα η περιοχή της Ορεινής Ηλείας έχει μείνει πίσω από ανάδειξη και προβολή. Παρά τις ομορφιές του χωριού Αγία Κυριακή (Κερτίζα), δέν υπάρχει κάτι περισσότερο που θα ελκύσει κόσμο ακόμη και τουρισμού λόγω του Ορεινού όγκου εκτός από το πανέμορφο τοπίο όπως τα βουνά, το ποτάμι, τα δάση…. “Δεν έχουμε να ζηλέψουμε τίποτε από άλλες ορεινές περιοχές όπως παράδειγμα Ορεινή Αρκαδία και Ορεινή Ευρυτανία. Και αυτό φαίνεται απόδειξη και από την γειτονική μας Δίβρη-Λαμπεία που έχει και ξενοδοχείο ξενώνα αλλά δέν έχει την κίνηση όπως περιοχές που προανέφερα”, μας αναφέρει ο κος Αδαμόπουλος Ανέστης.
Συνοικισμός Πολίτσας Τοπ.Κοιν.Αγίας Κυριακής
Βαδίζοντας από τον Εθνικό δρόμο 111 συναντάμε προ του χωριού, ένα κομμάτι της αγροτικής περιφέρειας που φέρει το όνομα Πολίτσα. Όπως έχει πει ο αείμνηστος δάσκαλος Βασίλειος Κούλος Αγίας Κυριακής, που είχε καταγωγή και από την γειτονική Δίβρη, η τοποθεσία αυτή ίσως να ελέγετο Πολίχνη και να ήταν ένα χωριό ή προάστιο της Αρχαίας πόλης Λασιών που ευρίσκεται στην περιφέρεια Κούμανι – Καλιμάνι – Αντρώνι, εξού και το όνομα του Πρώην Δήμου μας Λασιώνος. Εις το μέρος αυτό είναι πάμπολλα συντρίμμια από κεραμικά και άλλα που μαρτυρούν την Αρχαιότητα. Η Αρχαία Λασιών ήταν ένα κομμάτι κατοικημένο από την Αχαϊκή Συμπολιτεία που είχε έδρα την Αρχαία Μαντινεία που ευρίσκεται προ της Τριπόλεως κατά τον 6ο προ Χριστού αιώνα. Ο δήμος μας που ονομάζεται «ΔΗΜΟΣ ΛΑΣΙΩΝΟΣ» έχει πάρει την ονομασία από αυτή τη Αρχαία πόλη. Οι αρχαιότεροι κάτοικοι ήταν οι Αχαιοί.
Η πόλη καταστράφηκε το (522μ.χ.) από έναν μεγάλο σεισμό που έγινε στην περιοχή όπου, ισοπέδωσε πόλεις και χωριά. Στην τοποθεσία της Πολίτσας είναι ένας μικρός κάμπος. Αριστερά είναι ο οικισμός Χαϊσονί » που κατοικούν οι οικογένειες Σπηλιόπουλοι και Συριόπουλοι. Και πάλι αριστερά μας είναι ο τόπος των παλιών αμπελιών μας, που τα περισσότερα είχαν περίφραξη με πέτρες από χαλάσματα πολύ παλαιών σπιτιών που είχαν κατοικηθεί από ανθρώπους της εποχής εκείνης. Απέναντι από τα αμπέλια και παραπλεύρως του κάμπου στην τοποθεσία σπίτια» υπάρχουν χαλάσματα σπιτιών της εποχής εκείνης. Στην άκρη των αμπελιών υπάρχει μία βρύση που η κατασκευή της είναι μοναδική για την περιοχή, η οποία λέγεται βουλωτή και η κατασκευή της είναι Τουρκική.
Επιπλέον στην συγκεκριμένη περιοχή πολέμησε το πρωτοπαλίκαρο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη ο καπετάν Γιώργης Γιαννιάς και μαζί του με άλλους αγωνιστές τοποθεσία ΤΑΜΠΟΥΡΙΑ όπου έγινε και μάχη εναντίων των τούρκων ο Γιώργης ο Γιαννιάς κρυβόταν στην δύσβατη αυτή περιοχή από τους τούρκουΣ ώστε να καταφέρει να τους εξολοθρεύσει. Στην τοποθεσία αυτή της Πολίτσας η παράδοση λέγει πως κατοίκησαν δύο αδέλφια, ο Αδάμης και ο Σπήλιος. Από τα δύο αυτά αδέλφια έχουν την καταγωγή τους οι κάτωθι οικογένειες του χωριού μας. Από τον Αδάμη οι οικογένειες Αδαμόπουλων και κανελλόπουλων και από τον Σπήλιο οι οικογένειες Βασιλόπουλοι ,Αθανασόπουλοι, Ζέβλα, Αντωνόπουλοι, Σπηλιόπουλοι και Συριόπουλοι. Βαδίζοντας από την Πολίτσα προς το χωριό μας φθάνουμε στην τοποθεσία Διάσελο. Αριστερά μας είναι ένας αγροτικός δρόμος, που οδηγεί στην κορυφή του βουνού Αγιος Ηλίας. Στην κορυφή του βουνού είναι ο αναμεταδότης των καναλιών της τηλεόρασης. Εκεί ευρίσκεται και το εξωκλήσι του Αγίου και Προφήτη Ηλία.
Στους πρόποδες του βουνού που είναι η Αγία Παρασκευή, και το Σπήλαιο του Αρμακιανού στην περιοχή ΜΛΟΥΜΠΕΡΓΙΑΡΙ εντός των ορίων του χωριού μας υπάρχει το κεφαλόβρυσο απ΄ όπου πηγάζει πολύ νερό.
Τα τελευταία χρόνια από αυτές τις πηγές υδρεύονται πολλά χωριά του Δήμου μας. Επιπλέον τα παλιότερα χρόνια υπήρχε όπου και διασώζεται ακόμη ο μύλος του Κων/νου Αγγελόπουλου που άλεθε τα σιτηρά τους και τα έκανε αλεύρι και δούλευε ασταμάτητα…
Ο μύλος και το Κεφαλόβρυσο
Ανεβαίνοντας από την Αγία Παρασκευή στην κορυφογραμμή και οριογραμμή της οροσειράς συναντάμε τις κορυφές Κονιακος τρία αλώνια Αγ.Αθανάσιος όπου εβρίσκετο το ερειπωμένο εκκλησάκι με μαντρότοιχο 1.70. Βαδίζοντας στην επόμενη κορυφή Μέσμεση και προχωρώντας φτάνουμε στην τοποθεσία Τσάγραπα βλέπουμε στα καλοκαιρινά στανοτόπια τα πιο γνωστά του Θεοδωρόπουλου Αθανάσιου και πολλών χωριανών που ανεβάζουν τα ζώα το καλοκαίρι με τις πέτρινες στρούγκες και βρύσες.. Επιπλέον, συναντάμε τις κορυφές Καραβούλι και ψιλό Λιθάρι Αριστερά βρίσκεται η ψηλότερη κορυφή Ανάληψη των Λάμπειων Όρων 1800 υψόμετρο περίπου, η ψηλότερη κορυφή της Ηλείας διακλάδωση του Όρους ΕΡΥΜΑΝΘΟΣ εκεί συναντιούνται τα όρια με την Δίβρη Λαμπεία και πιο ανατολικα η κορυφή Διασελακι.
Πρόσφατα στο χωριό Αγία Κυριακή, το πρώην Δημοτικό σχολείο έγινε Πολιτιστικό Πνευματικό Κέντρο αφού οι λιγοστοί μαθητές μεταφέρονται σε άλλα χωριά.
Στο κτίριο υπάρχει αίθουσα εκδηλώσεων και ψυχαγωγίας καθώς και ένας χώρος βιβλιοθήκης με ιστορικά βιβλία και αρχεία του σχολείου. Πρόκειται για εθελοντική εργασία κατοίκων και μελών του Πολιτιστικού Συλλόγου του χωριού μας και εγκαινιάσθηκε πριν δύο χρόνια. Τους καλοκαιρινούσ μήνες βρίσκεται πάντα ανοιχτό και χρησιμοποιείται για διάφορες εκδηλώσεις και γιορτές…
Επιπλέον ευργέτες του χωριού είναι οι εξής: οι Αφοί Παναγιωτόπουλοι με Κεραμοτουβλοποιία ΑΒΕΕ με αρκετές δωρεές κεραμιδιών σε κτίρια όπως προσφάτως στο Κοινοτικό Γραφείο-Ιατρείο, οι Αφοί Παπακυριακόπουλοι Κων/νος, Γεώργιος και Ο Ιερέας Παναγής Παπακυριακοπουλος για πολλά έτη στην ενορία με αρκετές δωρεές και μεγάλη προσφορά του στον Ι.ΝΑγ.Κων/νου και Ελένης για την αποπεράτωση του και για το λειτουργικό του έργο ως Ιερέας για πολλά έτη στο χωριό. Οι Αφοί Θεοδωρόπουλοι και συγκεκριμένα ο Αθανάσιος Θεοδωρόπουλος που χάρισε οικόπεδα για την κατασκευή της εκκλησίας του Αγ.Κων/νου και Ελένης καθώς και για το μέρος της πλατείας.
Ιστορικά
Επιφανείς αγωνιστές του χωριού το 1821…
Αργυρόπουλος Δημητράκης. Κερτίζα Λασιώνος (Αρχ. Αγων.) Χαρακτηρίσθηκε στρατιώτης Α. Μ. 6666. Πιστ. Δημ. Πλαπούτα και Βασ. Πετιμεζά. Είχε υπό την οδηγία του 10 στρατιώτες. Μάχες, πολιορκίες Πολίτζας, Πουσίου, Π. Πατρών, Μεσολογγίου, Αθηνών και διάφορες στην Ηλεία κατά του Ιμπραήμ.
Κοσμάς Αποστόλης. Κερτίζα. (Αριστεία Φ. 206). Ήταν αξιωματικός των ελαφρών ταγμάτων. Προτείνεται για το αργυρό. Πιστ. Νικήτα Σταματελόπουλου, Χρ. Σισίνη, Ν. Πετιμεζά και Γ. Αγαλόπουλου, ότι πολέμησε σε διάφορες μάχες του Μοριά και της Ρούμελης.
Σπηλιόπουλος Αντώνιος. Κερτίζα Λαμπείας. (Αριστεία Φ. 159). Γεννήθηκε το έτος 1796. Χάλκινο μετάλλιο. Πιστ. Δημ. Και Μιχ. Καραμέρου, Δημάρχου Δίβρης. Είχε 10 στρατιώτες υπό την οδηγία του. Μάχες, πολιορκίες, Πουσίου, Μεσολογγίου και Π. Πατρών.
Επιπλέον, πολλοί ακόμη έλαβαν μέρος στους επόμενους πολέμους και αρκετοί από αυτούς έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι. Μερικοί από τους πεσόντες είναι οι εξής:
Ανθυπολοχαγός Γεώργιος Δημητρακόπουλος, ο οποίος σκοτώθηκε στην Μελούνα Θεσσαλίας στις 11/5/1886 σε μάχη με τους Τούρκους
Στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912
– Νικόλαος Ι. Σπηλιόπουλος
– Ηλίας Αγγ. Αθανασόπουλος
Στη Μικρασιατική καταστροφή του 1922
– Βασίλειος Θ. Δέρβος
– Νικόλαος Χρ. Κανελλόπουλος
-Βασίλειος Αθ. Αδαμόπουλος
-Αγγελής Γ. Θεοδωρόπουλος
-Χρήστος Γ. Θεοδωρόπουλος
Στη Γερμανοϊταλική κατοχή 1940-1944
-Ηλίας Θ. Δέρβος
-Αντώνης Παντ. Δημητρακόπουλος
Στον εμφύλιο πόλεμο 1944-1949
-Χαράλαμπος Αγγ. Ζαχαρόπουλος
-Χαράλαμπος Π. Δέρβος
Πατέρες της εκκλησίας που διετέλεσαν στην Αγία Κυριακή και με έργο ευλαβικό
Πέτρος Δέρβος από το 1928-1968 και μετέπειτα ο υιός του Φώτιος Δέρβος 1968-1970 περίπου. Και ακολούθησε ο Π. Παπακυριακόπουλος
*Ευχαριστώ θερμά τον κο Αδαμόπουλο Ανέστη για τη συνέντευξη καθώς επίσης και τον κο Παναγή Παπακυριακόπουλο για τα ιστορικά στοιχεία της περιοχής.
