Στο Σβάλμπαρντ, στον Αρκτικό Ωκεανό, υπάρχει ένα χωριό όπου η ατμόσφαιρα είναι εξαιρετικά καθαρή, το Wi-Fi απαγορεύεται και όλα τα κτίρια είναι ξεκλείδωτα σε περίπτωση που χρειαστεί κάποιος να κρυφτεί από τις πολικές αρκούδες.
Με το βουνό να υψώνεται από τη μία πλευρά και το φιόρδ από την άλλη, είναι ένα πανέμορφο μέρος που κόβει την ανάσα. Είναι ίσως επίσης ένα από τα καλύτερα μέρη στον πλανήτη για να πάρετε μια ανάσα – βρίσκεται μακριά από τις κύριες πηγές ρύπανσης στο σχεδόν ανέγγιχτο περιβάλλον της Αρκτικής, ο αέρας εδώ είναι από τους καθαρότερους στον κόσμο, όπως επισημαίνει σε άρθρο του το BBC.
Οι κάτοικοι της πόλης είναι σε μεγάλο βαθμό επιστήμονες που έρχονται εδώ ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο. Το 1989, ένας ερευνητικός σταθμός χτίστηκε στις παρυφές του Zeppelinfjellet σε υψόμετρο 472 μέτρων για να βοηθήσει τους ερευνητές να παρακολουθούν την ατμοσφαιρική ρύπανση. Πιο πρόσφατα, το Παρατηρητήριο Zeppelin, όπως ονομάζεται ο ερευνητικός σταθμός, έχει γίνει μια κρίσιμη τοποθεσία για τη μέτρηση των επιπέδων των αερίων του θερμοκηπίου που οδηγούν στην κλιματική αλλαγή.
Υπάρχουν όμως επίσης ενδείξεις ότι η ποιότητα του αέρα εδώ μπορεί να αλλάξει. Περιστασιακά τα ατμοσφαιρικά ρεύματα μεταφέρουν αέρα από την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική σε αυτό το τμήμα του Σβάλμπαρντ, φέρνοντας μαζί του ρύπανση από αυτές τις περιοχές. Οι ερευνητές όχι μόνο βλέπουν τα επίπεδα ορισμένων ρύπων να αυξάνονται, αλλά υπάρχουν και ενδείξεις ότι νέοι τύποι ρύπανσης μεταφέρονται με τον άνεμο, γεγονός που ανησυχεί τους επιστήμονες.
«Το Παρατηρητήριο Zeppelin βρίσκεται σε ένα απομακρυσμένο και παρθένο περιβάλλον, μακριά από μεγάλες πηγές ρύπανσης», λέει ο Ove Hermansen, ανώτερος επιστήμονας του Παρατηρητηρίου Zeppelin και του Νορβηγικού Ινστιτούτου Έρευνας του Αέρα. «Αν μπορείς να το μετρήσεις εδώ, ξέρεις ότι έχει ήδη παγκόσμια επικράτηση. Πρόκειται για μια καλή τοποθεσία για τη μελέτη της μεταβαλλόμενης ατμόσφαιρας», σημειώνει.
Η έρευνα στο Ny-Ålesund αποτελεί σημαντικό μέρος μιας διεθνούς προσπάθειας για τη χαρτογράφηση των επιπτώσεων της ανθρωπότητας στην ατμόσφαιρα. Οι μετρήσεις που πραγματοποιούνται εκεί βοηθούν στην ανίχνευση της βασικής γραμμής ρύπανσης και στον υπολογισμό της παγκόσμιας τάσης με την πάροδο του χρόνου.
Πέντε ημέρες την εβδομάδα, ένας υπάλληλος από το Νορβηγικό Πολικό Ινστιτούτο ανεβαίνει με τελεφερίκ στο παρατηρητήριο, όπου πραγματοποιεί συντήρηση, παίρνει δείγματα αέρα και αλλάζει τα φίλτρα του εξοπλισμού. Λόγω της απομακρυσμένης θέσης του και του υψομέτρου του πάνω από τα ατμοσφαιρικά στρώματα που μπορούν να παγιδεύσουν την ελάχιστη ρύπανση που παράγεται τοπικά από την πόλη, το παρατηρητήριο Zeppelin είναι το ιδανικό μέρος για τη δημιουργία εικόνας σχετικά με το τι συμβαίνει στην ατμόσφαιρα της γης. Οι αισθητήρες του παρατηρητηρίου μετρούν όχι μόνο τα αέρια του θερμοκηπίου αλλά και χλωριωμένα αέρια όπως τα CFC, τα αερομεταφερόμενα βαρέα μέταλλα, οργανοφωσφορικούς ρύπους όπως τα φυτοφάρμακα, καθώς και ρύπανση που συνήθως συνδέεται με την καύση ορυκτών καυσίμων όπως τα οξείδια του αζώτου, το διοξείδιο του θείου και σωματίδια όπως η αιθάλη.
Τα δεδομένα που συλλέγουν προστίθενται στη συνέχεια στις μετρήσεις που πραγματοποιούνται αλλού από ένα διεθνές δίκτυο σταθμών για να δημιουργηθεί ένα παγκόσμιο “υπόβαθρο” ατμοσφαιρικών αερίων, αερολυμάτων και σωματιδίων στην ατμόσφαιρα, δίνοντας ένα σημείο αναφοράς από το οποίο μετράται η ρύπανση.
«Η παρακολούθηση εδώ στο παρατηρητήριο καλύπτει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων», λέει ο Hermansen, ο οποίος εργάζεται στο παρατηρητήριο Zeppelin εδώ και δύο δεκαετίες. «Οι περιβαλλοντικές τοξίνες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις βιολογικές τους επιπτώσεις και την κατάσταση του περιβάλλοντος της Αρκτικής, ενώ οι μετρήσεις των αερίων του θερμοκηπίου και των αερολυμάτων είναι ιδιαίτερα σημαντικές σε παγκόσμιο πλαίσιο για τον αντίκτυπό τους στην κλιματική αλλαγή».
Αλλά το Παρατηρητήριο Zeppelin μπορεί επίσης να παρέχει έγκαιρη προειδοποίηση για τις αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στην ατμόσφαιρα.
Τα επίπεδα μεθανίου στον αέρα γύρω από το Zeppelin, για παράδειγμα, αυξάνονται από το 2005 περίπου και έφτασαν σε επίπεδα ρεκόρ το 2019. Υπάρχει πλέον αυξανόμενη ανησυχία ότι τα επίπεδα εκπομπών μεθανίου που προκαλούνται από τον άνθρωπο απειλούν τις προσπάθειες να περιοριστεί το μέγεθος της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε μια αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,5C.
Δέκα ημέρες μετά το ατύχημα στον πυρηνικό σταθμό της Φουκουσίμα το 2011, ανιχνεύθηκαν ραδιονουκλίδια -που παράγονται από τον αντιδραστήρα σχάσης του σταθμού- στην ατμόσφαιρα στο Zeppelinfjellet. Αποκαλύφθηκε ότι αυτά τα ραδιενεργά σωματίδια μεταφέρονταν χιλιάδες χιλιόμετρα μέσω της ατμόσφαιρας μέσα σε λίγες μόνο ημέρες.
Οι ερευνητές στο Zeppelin έχουν επίσης παρατηρήσει κορυφώσεις στα επίπεδα θειικών αλάτων, σωματιδίων και μετάλλων όπως το νικέλιο και το βανάδιο στον αέρα γύρω από το Ny-Ålesund κατά τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω του αυξανόμενου αριθμού κρουαζιερόπλοιων που επισκέπτονται την περιοχή.
Έχουν επίσης ανιχνεύσει υψηλές συγκεντρώσεις “γερασμένων” σωματιδίων μεταξύ Μαρτίου και Μαΐου κάθε έτους, καθώς τα καιρικά φαινόμενα μεταφέρουν ρύπανση από άλλες περιοχές της Ευρώπης και της Ασίας. Καθώς η αιθάλη κινείται στην ατμόσφαιρα, για παράδειγμα, υφίσταται μια χημική αντίδραση που καθιστά τα σωματίδια πιο αντιδραστικά και αυξάνει την τοξικότητά τους. Τα βιομηχανικά μεταλλουργεία στη χερσόνησο Κόλα στη Ρωσία παράγουν επίσης περιστασιακές αιχμές μετάλλων όπως νικέλιο, χαλκό, ψευδάργυρο και κοβάλτιο στον αέρα όταν ο άνεμος φυσάει προς τη λάθος κατεύθυνση κατά τη διάρκεια του χειμώνα και της άνοιξης.
Αλλά δεν είναι πάντα άσχημα τα νέα. Έχουν επίσης δει τα επίπεδα βαρέων μετάλλων όπως ο μόλυβδος και ο υδράργυρος να μειώνονται, κυρίως λόγω της αυστηροποίησης των κανόνων για την καύση αποβλήτων και τη βιομηχανία. Οι προσπάθειες για τη μείωση της χρήσης οργανοφωσφορικών φυτοφαρμάκων – τα οποία μπορούν να εισέλθουν στον αέρα όταν ψεκάζονται στα χωράφια – έχουν επίσης επιφέρει σταδιακή μείωση της ποσότητας αυτών των χημικών ουσιών που ανιχνεύονται στην ατμόσφαιρα γύρω από την Αρκτική.
Πιο πρόσφατα, οι ερευνητές παρατήρησαν αυξανόμενα επίπεδα μικροπλαστικών σε δείγματα χιονιού σε απομακρυσμένες περιοχές της Αρκτικής, γεγονός που υποδηλώνει ότι μπορεί να έχουν μεταφερθεί εκεί αεροπορικώς. Αυτό οδήγησε τους ερευνητές του Zeppelin να παρακολουθούν την ατμόσφαιρα, και το χιόνι που πέφτει εκεί, για μικροπλαστικά.
Απαγορεύονται κινητά, WiFi και ραδιόφωνα
Αλλά ενώ όσοι εργάζονται στο Ny-Ålesund περνούν μεγάλο μέρος του χρόνου τους κοιτάζοντας ψηλά για να δουν τι υπάρχει στον αέρα πάνω από τα κεφάλια τους, η ζωή στο έδαφος της πόλης είναι ασυνήθιστη. Οι κάτοικοι προέρχονται από όλο τον κόσμο, μεταξύ άλλων από τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Βρετανία, την Ιταλία, τη Νορβηγία, την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα και την Κίνα. Υπάρχουν μόλις δύο εβδομαδιαίες πτήσεις προς την πόλη από το Longyearbyen του Σβάλμπαρντ.
Η ίδια η πόλη αποτελείται από περίπου 30 κτίρια που μοιάζουν με καμπίνες και έχουν πάρει τα ονόματά τους από μεγάλα παγκόσμια αστικά κέντρα: Άμστερνταμ, Λονδίνο, Μεξικό, Ιταλία κτλ. Λειτουργούν ως υπενθύμιση της ανάγκης για διπλωματικές σχέσεις σε αυτό το μέρος μακριά από τα πολύβουα πλήθη.
Άλλες μορφές συνδεσιμότητας, ωστόσο, είναι λιγότερο άμεσα διαθέσιμες – όλα τα κινητά τηλέφωνα και το Wi-Fi πρέπει να είναι απενεργοποιημένα. Η πόλη είναι μια ζώνη χωρίς ραδιοφωνία σε μια προσπάθεια να διατηρηθούν τα ραδιοκύματα στην περιοχή όσο το δυνατόν πιο ήσυχα, και απαιτείται ειδική άδεια για τους ερευνητές που θέλουν να λειτουργήσουν οποιοδήποτε εξοπλισμό που χρησιμοποιεί ραδιοφωνικές εκπομπές.
Ανάμεσα σε αυτούς που εκμεταλλεύονται τον καθαρό ουρανό και το περιβάλλον χωρίς ραδιοφωνικές εκπομπές είναι η Νορβηγική Αρχή Χαρτογράφησης, η οποία έχει κατασκευάσει εκεί ένα ραδιοπαρατηρητήριο 20 μέτρων για να βοηθήσει στην παρακολούθηση των κινήσεων της Γης και του βαρυτικού πεδίου.
Οι βίαιες καταιγίδες συχνά ταράζουν τις καμπίνες της πόλης και τη νύχτα ο άνεμος τρυπώνει μέσα για να κλέψει τη ζέστη των κατοίκων. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα αποτελούν κίνδυνο για όλους όσους ζουν και εργάζονται εδώ. Οι θερμοκρασίες είναι συχνά κάτω από το μηδέν και το πιο χαμηλό που έχει καταγραφεί ποτέ εκεί ήταν -37,2C (-35F) το χειμώνα. Τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους. οι θερμοκρασίες έφτασαν στο ρεκόρ του μήνα στους 5,5C (42F). Το προηγούμενο ρεκόρ ήταν από το 1976 με 5,0C (41F).
Το σκοτάδι εκτός από τους κινδύνους που επιφυλάσσει, προσφέρει μια φανταστική θέα με το Βόρειο Σέλας που κινείται σαν φάντασμα στον ουρανό πάνω από την πόλη.
Υπάρχουν και άλλοι κίνδυνοι πέρα από το σκοτάδι και το κρύο για τους ερευνητές που επιχειρούν να βγουν έξω αυτή την εποχή του χρόνου. Το Σβάλμπαρντ είναι ο φυσικός βιότοπος της πολικής αρκούδας και όλα αυτά τα χρόνια αρκούδες εθεάθησαν κοντά στον οικισμό, περνώντας ακόμη και μέσα από αυτόν. Ως αποτέλεσμα, η κοινότητα έχει έναν κανόνα που προβλέπει ότι κανείς δεν μπορεί να κλειδώσει τις πόρτες οποιουδήποτε κτιρίου σε περίπτωση που εμφανιστεί αρκούδα μέσα στον οικισμό και υπάρχει επείγουσα ανάγκη για καταφύγιο.
«Πρέπει να προσαρμόζεσαι και να εργάζεσαι γύρω από τις πολικές αρκούδες, όχι το αντίθετο», λέει η Christelle Guesnon, μία από τις ερευνήτριες που εργάζονται στο παρατηρητήριο Zeppelin για λογαριασμό του Νορβηγικού Πολικού Ινστιτούτου. «Στις αρκούδες αρέσει να ακολουθούν το ποτάμι και συχνά παίρνουν το δρόμο μεταξύ του οικισμού Ny-Ålesund και του παρατηρητηρίου Zeppelin. Συμβαίνει αρκετά συχνά να βρισκόμαστε στο παρατηρητήριο και να περνάει από εκεί μια πολική αρκούδα. Τότε περιμένουμε μέχρι να φύγει η αρκούδα».
Μετά τις 16:30, το τέλος της εργάσιμης ημέρας, η μικρή κοινότητα τείνει να αποσυρθεί σε εσωτερικούς χώρους. Η έλλειψη άμεσης επικοινωνίας και κινητής τηλεφωνίας σημαίνει ότι η κοινωνική συναναστροφή εξαρτάται από τις ρυθμίσεις που έχουν γίνει νωρίτερα την ημέρα. Η καντίνα της πόλης είναι το μόνο μέρος όπου οι άνθρωποι συναντιούνται για να κοινωνικοποιηθούν αυθόρμητα κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού γεύματος και του δείπνου, ανταλλάσσοντας ιστορίες για το Βόρειο Σέλας και την άγρια ζωή που συνάντησαν.
Πολλές από αυτές τις ιστορίες που μοιράζονται μαρτυρούν τις αλλαγές που συμβαίνουν σε αυτό το απομακρυσμένο οικοσύστημα της Αρκτικής.
Στον ουρανό και το τοπίο, οι κάτοικοι του Ny-Ålesund παρακολουθούν τα χαρακτηριστικά του μεταβαλλόμενου κόσμου μας. Προς το παρόν, ωστόσο, μπορούν να αναπνέουν βαθιά γνωρίζοντας ότι ο αέρας που εισπνέουν είναι ένας σπάνιος και πολύτιμος πόρος.
