Το παραμύθι αρχικά ήταν μια αφήγηση που εκφωνείτο από ενηλίκους και απευθυνόταν σε ενηλίκους, αλλά με τον καιρό κατέληξε να μεταδίδει τόσο εμφανή, όσο και καλυμμένα νοήματα και να μιλά σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης προσωπικότητας.
Η Ψυχανάλυση υποδεικνύει ότι η γοητεία που ασκούν τα παραμύθια οφείλεται στο γεγονός ότι συμβολίζουν τις βασικές συγκρούσεις, τα συναισθήματα και τις επιθυμίες που είναι καθολικά βιώματα στην ομαλή πορεία της ανθρώπινης ανάπτυξης.
Μάλιστα, λίγα παραμύθια βοηθούν τον ακροατή να διακρίνει τις κύριες φάσεις της ανάπτυξης κατά την παιδική ηλικία τόσο επιδέξια, όσο το κάνει ένα από τα γνωστότερα παραμύθια, αυτό της Χιονάτης.
διαβάστε επίσης: Τι συμβολίζει το παραμύθι «Η ωραία κοιμωμένη»; Ψυχαναλυτική ερμηνεία!
Το παραμύθι αναφέρεται σε ένα αθώο και όμορφο νεαρό κορίτσι που εγκαταλείπεται από τον πατέρα της και γίνεται στόχος της ζήλειας της μητριάς της.
Η Χιονάτη διώχνεται από το σπίτι και εγκαταλείπεται στο δάσος, όπου εκεί δέχεται την υποστήριξη των νάνων, ενώ και μετά απειλείται η ζωή της από την μητριά της, η οποία μεταμφιεσμένη σε γριά ζητιάνα την εξαπατά τρεις φορές.
Την τρίτη φορά μάλιστα η Χιονάτη, δαγκώνοντας το δηλητηριασμένο μήλο, πέφτει σε βαθύ ύπνο και ενώ είναι τοποθετημένη σε γυάλινο φέρετρο, την επισκέπτεται ένας πρίγκιπας, ο οποίος θαυμάζοντας την ομορφιά της, θέλει να την πάρει μαζί του.
Τελικά από ένα τυχαίο τράνταγμα, το δηλητηριασμένο μήλο βγαίνει από το στόμα της Χιονάτης και εκείνη απελευθερώνεται από τα μάγια. Το παραμύθι τελειώνει με τον γάμο της Χιονάτης με τον πρίγκιπα και την μητριά τιμωρημένη.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή…Η εικόνα της βασίλισσας, μητέρας της Χιονάτης, που κεντώντας, τρυπά το δάκτυλο της και πέφτουν στο χιόνι τρεις σταγόνες κόκκινο αίμα, υπαινίσσεται τα προβλήματα που η ιστορία θέτει για λύση:
η σεξουαλική αθωότητα- αγνότητα υποδηλώνεται από το λευκό χιόνι και έρχεται σε αντίθεση με τη σεξουαλική επιθυμία που συμβολίζει το κόκκινο αίμα.
Έτσι, έχουμε την πρώτη αναφορά στη σημασία της έμμηνης ρήσης, συμβολικής για τη γέννηση της Χιονάτης. Επιπλέον, η Χιονάτη είναι λευκή σαν το χιόνι, κάτι που παραπέμπει στην αγνότητα και από την άλλη έχει κόκκινα μάγουλα που φανερώνουν τη σεξουαλική της πλευρά. Στοιχεία που αντιπροσωπεύουν τη «διπλή» φύση της Χιονάτης.
Εκτός όμως από το κόκκινο και το λευκό χρώμα στη Χιονάτη αναφέρεται και το μαύρο στην ευχή της βασίλισσας: ‘και μαλλιά μαύρα σαν την ξύλινη κορνίζα του παραθύρου’. Το λευκό, λοιπόν, συμβολίζει την αγνότητα, το μαύρο το τέλος της ζωής, ενώ το κόκκινο την αναγέννηση:
με τα κόκκινα χείλη η Χιονάτη επιδεικνύει ερωτικό πάθος, με το λευκό την αγνότητα, ενώ με το μαύρο τη θλίψη, το πένθος.
Η παρουσία όμως των τριών χρωμάτων, παρουσιάζεται και στις τρεις απόπειρες της μητριάς στη Χιονάτη. Η μητριά συνεχόμενα επιτίθεται στο άσπρο (αναπνοή), στο μαύρο (μαλλιά), και στο κόκκινο (αίμα – μήλο) στοιχείο της Χιονάτης.
Αξιοσημείωτο είναι επίσης η χρήση του αριθμού τρία στην ποσότητα του αίματος (τρεις σταγόνες αίμα). Το τρία είναι ο αριθμός που συνδέεται στο ασυνείδητο με το σεξ, συμβολίζει την αναζήτηση της βιολογικής (σεξουαλικής) ταυτότητας και της ταυτότητας σε σχέση με τα πιο σημαντικά πρόσωπα στη ζωή του καθενός (κοινωνικής ταυτότητας).
Επίσης, σημασία έχει και ο αριθμός επτά που είναι ο αριθμός των ημερών της εβδομάδας και που στηρίζεται στον χρόνο τροχιάς των πλανητών. Επτά νάνοι, επτά κρεβάτια, επτά πιάτα, επτά καρέκλες, κ. λ. π. Έτσι, η Χιονάτη αρχίζει να ωριμάζει όταν είναι επτά χρονών και τότε η μητριά αρχίζει να νιώθει ότι απειλείται από την ομορφιά της Χιονάτης.
Η μητριά έχει στοιχεία ναρκισσισμού και ματαιοδοξίας, καθώς ζητά διαβεβαιώσεις για την ομορφιά της από τον καθρέφτη, ο οποίος αποτελεί την αντανάκλαση της ψυχής. Η μητριά, δυσκολεύεται να αποδεχτεί το γεγονός ότι γερνά και πεθαίνει. Εδώ, θα λέγαμε, προβάλλεται η προσπάθεια του γονιού (της μητριάς) να απαλλαγεί από το παιδί (Χιονάτη), στην επιθυμία του ίδιου του παιδιού να απαλλαγεί από τον ναρκισσιστικό γονιό, με τον οποίο δεν μπορεί να ταυτιστεί.
Έτσι, μέσω μιας αντιστροφής αυτή η επιθυμία προβάλλεται στον ίδιο τον γονιό. Ο εγωκεντρικός και ναρκισσιστικός, λοιπόν, γονιός αισθάνεται ότι απειλείται όταν το παιδί ωριμάζει και αποκτά την ανεξαρτησία του. Ωστόσο, ο ναρκισσισμός και η ματαιοδοξία χαρακτηρίζουν και την ίδια τη Χιονάτη, για αυτό και ενδίδει στο δέλεαρ (κορσέ, κτένα) της μητριάς να την κάνει πιο όμορφη. Έτσι, το παραμύθι της Χιονάτης προειδοποιεί για τις αρνητικές συνέπειες του ναρκισσισμού τόσο για τον γονιό όσο και για το παιδί.
Σημαντικό είναι να αναφέρουμε και την παρουσία του κηνυγού, ο οποίος εμφανίζεται αναποφάσιστος, καθώς από τη μια δεν υπακούει στην εντολή της μητριάς να σκοτώσει τη Χιονάτη εξαιτίας της ομορφιάς της-άρα αποδέχεται τη θέση της ως γυναίκα-και από την άλλη την εγκαταλείπει μόνη στο δάσος.
Η παραμονή της Χιονάτης στο σπίτι των νάνων, συμβολίζει την προσπάθεια των παιδιών να αποφύγουν το δύσκολο έργο της ολοκλήρωσης.
Η ειρηνική προεφηβική περίοδος, όμως, που περνά η Χιονάτη στο σπίτι τους, της δίνει δύναμη να προχωρήσει στην εφηβεία. Οι νάνοι παρομοιάζονται με τους προγονικούς δασκάλους, που βοηθούν στη μεταμόρφωση της από παιδί σε γυναίκα, χωρίς όμως να προδικάζουν το αποτέλεσμα. Την διδάσκουν καθήκοντα των ενηλίκων για να είναι ανεξάρτητη, την εργατικότητα, την επιμέλεια κλπ.
Ο τρόπος ζωής τους, το ενδιαφέρον τους για υλικά αγαθά, μ’ εξαίρεση τον έρωτα, υποδεικνύουν μια προοιδιπόδεια ύπαρξη. Η απουσία αλλαγής στη ζωή τους ή οποιασδήποτε επιθυμίας για αλλαγή κάνει την ύπαρξή τους ανάλογη με τη ζωή του παιδιού πριν από την εφηβική ηλικία.
Η ευκολία με την οποία η Χιονάτη υποκύπτει στους πειρασμούς δείχνει πόσο κοντά είναι αυτοί οι πειρασμοί στις επιθυμίες της. Οι δύο πρώτοι πειρασμοί από τη μητριά (κορσέ και κτένα) συμβολίζουν τις διακυμάνσεις των συγκρούσεων της εφηβείας.
Η μη διάσωσή της από τους νάνους από τον τρίτο πειρασμό το δηλητηριασμένο μήλο, φανερώνει την απόφαση της Χιονάτης να μην επιστρέψει πια στην προηγούμενη λανθάνουσα ύπαρξή της, στην ανωριμότητα, όταν συναντά δυσκολίες.
Η παλινδρόμηση από την εφηβεία στη λανθάνουσα φάση έχει πάψει πια να αποτελεί λύση για τη Χιονάτη.
Το μήλο που χρησιμοποιείται στον τρίτο πειρασμό, αποτελεί ένα σύνθετο σύμβολο. Μπορεί να συμβολίζει την αγάπη, τη χαρά, τη σοφία, τη γνώση, τον θάνατο. Το ότι μητριά και κόρη στο παραμύθι της Χιονάτης μοιράζονται το μήλο, φανερώνει ότι μοιράζονται κάτι κοινό, τις ώριμες σεξουαλικές επιθυμίες τους. Τρώγοντας το κόκκινο μέρος του μήλου, η Χιονάτη θέτει το τέλος της αθωότητάς της.
Το παιδί μέσα της πεθαίνει και θάβεται σ’ ένα διαφανές φέρετρο. Εκεί, εκτός από τους νάνους, την επισκέπτονται μια κουκουβάγια, σύμβολο σοφίας, ένα κοράκι, σύμβολο της ώριμης συνείδησης και ένα περιστέρι σύμβολο της αγάπης και της επιτυχής έκβασης μιας διαδικασίας. Ακόμη, η επίσκεψη των τριών (και πάλι ο συμβολικός αυτός αριθμός) αυτών πουλιών δείχνει ότι ο ύπνος της Χιονάτης στο φέρετρο, που μοιάζει με τον θάνατο, είναι μια περίοδος κυοφορίας, η τελική φάση της προετοιμασίας δηλαδή της για την ωριμότητα.
Το παραμύθι διδάσκει πως προκειμένου να διαμορφωθεί η νέα πιο ώριμη προσωπικότητα, απαιτείται σημαντική ανάπτυξη και χρόνος. Το γεγονός του δηλητηριασμένου μήλου που βγαίνει από το στόμα της και την απελευθερώνει από τα μάγια σημαδεύει την τελική της απελευθέρωση από την αρχέγονη στοματικότητα η οποία αντιπροσωπεύει όλες τις ανώριμες καθηλώσεις της.
Συμβολίζεται, λοιπόν, στο παραμύθι το πέρασμα από την νηπιακή ηλικία στην εφηβεία και την ενηλικίωση. Το κάθε παιδί ενηλικιώνεται (όπως και η Χιονάτη) μόνο όταν λυθούν αυτές οι εσωτερικές αντιθέσεις, όπου συνυπάρχουν το κόκκινο (συναισθήματα, το Εκείνο) και το άσπρο (στη συνείδηση μας το Υπερεγώ*).
Έτσι, το παραμύθι διδάσκει πως η ζωή του παιδιού θα γίνει πλουσιότερη και πιο ευτυχισμένη, μετά από τις σκληρές δοκιμασίες της μεταβατικής περιόδου. Αυτή η υπόσχεση και η ελπίδα αντλείται από το ευχάριστο τέλος του παραμυθιού της Χιονάτης, που είναι ο γάμος της με το βασιλόπουλο.
