του Θεόδωρου Σταυρόπουλου. Διδάσκει Μαθηματική Ανάλυση στο Φυσικό τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η μόρφωση, όπως ακριβώς μια εύφορη γη, φέρνει όλα τα καλά (“Η παιδεία, καθάπερ ευδαίμων χώρα, πάντα τ’ αγαθά φέρει”) έλεγε ο Σωκράτης και πιθανών ο νέος να είχε περισσότερη “εξυπνάδα” αν έκανε τον κόπο να μελετήσει τον Αθηναίο φιλόσοφο, διότι θα ήξερε ότι όσο δεν βασίζεται στην πνευματική και ψυχική καλλιέργεια του, τόσο περισσότερο θα οδηγείται στον ατομικισμό, ναρκισσισμό και την φαυλότητα.
Σε κάθε ανθρώπινη ενεργοποίηση, που αξιώνει ιδιαίτερη και συνεχή ετοιμότητα της συνείδησης, αλλά και σε κάθε αποδοτικότητα παρεμβάλλεται η παράμετρος “διαφέρον“, για να ξεδιπλώσει ένα καθοριστικό ρόλο στην πορεία του ανθρώπου.
Το διαφέρον είναι πολύ σπουδαία παρόρμηση της ψυχής η οποία λαμβάνει κάθε φορά εκδήλωση σύμφωνα με τις εξωτερικές επιδράσεις και τις εξωτερικές διεγέρσεις. Με διαφορετικές λέξεις το διαφέρον είναι εσωτερικό ελατήριο που ενεργοποιεί όλες τις ψυχικές δυνάμεις για να κατορθώσει ένα συγκεκριμένο σκοπό. Οτιδήποτε μας διαφέρει, αυτό προκαλεί την προσοχή μας και συντείνει στην υλική, ψυχική και πνευματική μας ευημερία.
Όπως και κάθε ανθρώπινη παρόρμηση, έτσι και το διαφέρον ακολουθεί τους κανόνες της μόρφωσης και της διαπαιδαγώγησης. Γι’ αυτό ο βασικότερος όρος της παιδείας είναι η αναζωπύρωση και η διατήρηση του διαφέροντος, ώστε να βρίσκεται συνεχώς σε καθεστώς ετοιμότητας ο παιδαγωγούμενος. Έτσι ο άνθρωπος που ζει με λιγοστά διαφέροντα, μειονεκτεί στο συναίσθημα της ζωής και εξαφανίζει την εξαιρετική αντίληψη αυτής.
Ένα από τα σοβαρότερα ατοπήματα των ανθρώπων είναι και αυτό της αχαριστίας. Της αγνωμοσύνης προς όλους εκείνους που με τις ενέργειες τους έχουν συμπαρασταθεί στο να υπερνικηθούν αρκετές δυσκολίες και σοβαροί κίνδυνοι. Είναι αχαριστία όταν την ευπραγία μας την αποδίδουμε μόνο στα προσόντα μας, στην αξιοσύνη μας, και όχι στα ταλέντα που μας παραχώρησε ο θεός, στους γονείς που επιδίωξαν να μας μορφώσουν, στους φίλους που μας συμπαραστάθηκαν ποικιλοτρόπως και στην κοινωνία που μας προσέφερε υλικά αγαθά για την κάλυψη αναγκών.
Η αχαριστία είναι μεγάλη ασθένεια, γιατί είναι μια ψυχική νόσος που εξουσιάζει τον άνθρωπο και που αχρηστεύει την υπόσταση του. Τα εφήμερα φθαρτά αγαθά δεν μπορούν να εξισορροπήσουν την αιώνιο πνευματική σπουδαιότητα της ψυχής, γι’ αυτό δεν πρέπει να την ρυπαίνουμε με το πρωτόζωο της αχαριστίας.
Κανείς θα μπορούσε να ελεεινολογεί ώρες ατελείωτες την ηθική (κατά)πτώση που χαρακτηρίζει τόσο την εποχή μας όσο και την Ελληνική κοινωνία, ειδικότερα. Η παιδεία της λεγόμενης «νέας γενιάς» ομοιάζει με αυτούς τους αλαλάζοντες νεαρούς, θιασώτες των «ακραίων σπορ», που πηδούν από κάποιο αεροπλάνο αναζητώντας την στιγμιαία αναζωογόνηση που προσφέρει η έξαρση της αδρεναλίνης στον ανθρώπινο οργανισμό.
Στην εποχή του ίντερνετ και της απεριόριστης και εύκολα προσβάσιμης πληροφορίας, η ουσιαστική γνώση πνίγεται μέσα σ’ έναν ωκεανό εφήμερων πληροφοριών και επιστημονικοφανών απόψεων που υπηρετούν συμφέροντα και λόμπι κάθε λογής. Σήμερα, με το μέσο επίπεδο μόρφωσης να είναι υψηλότερο απ’ ότι σε οποιαδήποτε άλλη εποχή και οι βιβλιοθήκες του κόσμου είναι ανοιχτές στους πάντες, δεν έπρεπε να βλέπουμε νέους Φειδίες, Νεύτωνες, Πύρρωνες και όλων των ειδών τα λαμπρά μυαλά να αναδύονται;
Αντ’ αυτού, ποιος μπορεί ν’ αρνηθεί ότι η σύγχρονη νεολαία, στη συντριπτική της πλειοψηφία, είναι διανοητικά οκνηρή και πνευματικά πλαδαρή; Κι αυτό γιατί έχει χαθεί ο ενθουσιασμός από τις μέρες μας: αυτή η έμφυτη πυξίδα μέσα στον άνθρωπο που τον οδηγεί στο να κυνηγά την πραγμάτωση του μεγαλειώδους, του ωραίου, του θεάρεστου και του θεϊκού. Ο ενθουσιασμός, στην πραγματική του διάσταση, είναι ένα είδος όρασης που επιτρέπει στον άνθρωπο να βλέπει τον κόσμο μέσα από μια πνευματική ματιά, να εστιάζει στην ουσία και τις ιδέες – να κοιτά τον έναστρο ουρανό και να βλέπει τα γρανάζια του σύμπαντος σε κίνηση αντί για έναν μαύρο μπερντέ με αδιάφορα λαμπιόνια. Δεν πρέπει όμως να γινόμαστε «οι τα φαιά φορούντες και περί ηθικής λαλούντες» δίχως να έχουμε να προτείνουμε κάτι χειροπιαστό ως αντίδοτο σ’ αυτή τη μάστιγα.
Ο ενθουσιασμός μπορεί να καλλιεργηθεί μέσα στη ψυχή του ανθρώπου, όπως άλλωστε όλες οι αρετές και όλα τα πάθη. Είναι, από τη φύση του, ένας σπόρος που πρέπει να πέσει στο γόνιμο έδαφος της παιδικής ψυχής όσο πιο νωρίς γίνεται. Δεν διδάσκεται με λόγια και σοφούς αφορισμούς αλλά με βιωματική εμπειρία και μια εσωτερική χαρά.
Αυτή η εμπειρία πολλές φορές μπορεί να είναι λυπητερή και σκληρή όσο ο νέος άνθρωπος συγκρούεται με την ασχήμια του κόσμου, μα η μύχια χαρά του είναι μια φλόγα που μπορεί να κατακαύσει τα συντρίμμια και τα χονδροειδή παραπήγματα που συσσωρεύονται μέσα του με τον ρούν του χρόνου. Στη φλόγα αυτής της φωτιάς όλα μετουσιώνονται: η αποτυχία γίνεται αφορμή για χάραξη νέας ρότας και όχι λόγος για θρήνο· η αχαριστία ξαφνικά φαντάζει παράλογη, παρακατιανή αντίδραση στον άνθρωπο που εμφορείται από όνειρα και ευγενείς φιλοδοξίες. Εκείνος, άλλωστε, δεν κοιτά πίσω του, αλλά μπροστά.
Μια ενθουσιώδης ψυχή δεν έχει χρόνο για μικρότητες και δεν θλίβεται υπέρμετρα. Παρατηρεί, ελπίζει, προσεύχεται και σιωπά. Μπορεί αυτή η σιωπή να φαντάζει αναποτελεσματική και παρακατιανή στον θορυβώδη και φανφαρόνο κόσμο του σήμερα όμως, για να πειστούμε ως προς την αποτελεσματικότητά της, δεν έχουμε παρά να σκεφτούμε ότι και η ίδια η Φύση έτσι ακριβώς μεγαλώνει το αιωνόβιο πλατάνι και χτίζει τα επιβλητικά της βουνά. Δεν έχουμε, λοιπόν, παρά να την μιμηθούμε.
Θα κλείσω με μια αναφορά στον σπουδαίο φιλόσοφο Αριστοτέλη:
Σε όλα υπάρχει εκ φύσεως κάτι το θείο “Πάντα γαρ φύσει έχει τι θείον”.
