Όταν ένα θηλυκό χταπόδι γεννήσει τα αυγά του, κάνει ό,τι κάθε νέος γονιός: παρακολουθεί προσεκτικά τους απογόνους του. Μένει μαζί τους στη φωλιά, τα προστατεύει και φυσάει νερό πάνω τους για να τα κρατάει οξυγονωμένα. Αλλά μετά η συμπεριφορά της γίνεται αλλόκοτη: σταματά να τρώει και αρχίζει να αυτοακρωτηριάζεται, σκίζοντας το δέρμα της ή τρώγοντας ακόμα και τα ίδια της τα πλοκάμια. Είναι νεκρή πριν προλάβουν να εκκολαφθούν τα αυγά.
Τα περισσότερα είδη χταποδιών ζουν ένα χρόνο. Αλλά οι θάνατοι των μητέρων μετά την αναπαραγωγή προβληματίζουν εδώ και καιρό τους επιστήμονες. Ο λόγος που επιδίδονται σε μια μορφή αυτοτραυματισμού που οδηγεί στο θάνατο αμέσως μετά την αναπαραγωγή παραμένει κάτι σαν μυστήριο. Ωστόσο μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Current Biology, χρησιμοποίησε το χταπόδι της Καλιφόρνιας ως μοντέλο, για να βοηθήσει στην εξήγηση της παράξενης αυτής συμπεριφοράς. Η Z. Yan Wang, επίκουρη καθηγήτρια ψυχολογίας και βιολογίας στο University of Washington και συγγραφέας της μελέτης, εξήγησε ότι το θηλυκό του είδους περνάει από τρία αναπαραγωγικά στάδια.
Αφού ζευγαρώσει, η μητέρα παράγει τα αυγά της και τα μεταχειρίζεται με ιδιαίτερη προσοχή. Παίρνει κάθε αυγό, ένα προς ένα, και το δένει προσεκτικά σε ένα μακρύ νήμα. Στη συνέχεια τα στερεώνει καλά στον τοίχο της φωλιάς της και μένει εκεί, φυσώντας νερό πάνω από τα αυγά για να τα κρατήσει οξυγονωμένα και προστατεύοντάς τα από τους θηρευτές.
Αλλά μετά σταματά να τρώει. Αρχίζει να περνάει πολύ χρόνο μακριά από τα αυγά. Χάνει το χρώμα και τον μυϊκό σύστημα- τα μάτια της καταστρέφονται. Πολλές μητέρες αρχίζουν να αυτοτραυματίζονται. Κάποιες τρίβονται στα χαλίκια του βυθού, σημαδεύοντας το δέρμα τους- άλλες χρησιμοποιούν τις βεντούζες τους για να δημιουργήσουν πληγές κατά μήκος του σώματός τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τρώνε ακόμη και τα ίδια τους τα πλοκάμια.
Οι επιστήμονες γνωρίζουν εδώ και αρκετό καιρό ότι η αναπαραγωγική συμπεριφορά του χταποδιού, συμπεριλαμβανομένου του θανάτου, ελέγχεται από τους δύο οπτικούς αδένες του, οι οποίοι λειτουργούν όπως η υπόφυση στα σπονδυλωτά, εκκρίνοντας ορμόνες και άλλα προϊόντα που ελέγχουν διάφορες σωματικές διεργασίες [σ.σ. οι αδένες ονομάζονται «οπτικοί» λόγω της θέσης τους ανάμεσα στα μάτια του ζώου. Δεν έχουν καμία σχέση με την όραση].
Εάν και οι δύο αδένες αφαιρεθούν χειρουργικά, το θηλυκό εγκαταλείπει το γόνο του, αρχίζει να τρώει ξανά, αναπτύσσεται και έχει παρατεταμένη διάρκεια ζωής.
Η μελέτη περιγράφει συγκεκριμένες χημικές οδούς που παράγονται από τους οπτικούς αδένες και κατευθύνουν αυτή την αναπαραγωγική συμπεριφορά.
Η μία, όπως διαπιστώθηκε, παράγει πρεγνενολόνη και προγεστερόνη, γεγονός που δεν προκαλεί έκπληξη, διότι οι ουσίες αυτές παράγονται από πολλά άλλα ζώα για την υποστήριξη της αναπαραγωγής.
Η δεύτερη παράγει τις πρόδρομες ουσίες των χολικών οξέων που προάγουν την απορρόφηση των διαιτητικών λιπών και μια τρίτη παράγει την 7-δεϋδροχοληστερόλη ή 7-DHC. Η 7-DHC παράγεται και σε πολλά σπονδυλωτά. Στον άνθρωπο, έχει διάφορες λειτουργίες, μεταξύ των οποίων και ουσιαστικούς ρόλους στην παραγωγή χοληστερόλης και βιταμίνης D.
Ωστόσο τα αυξημένα επίπεδα της 7-DHC είναι τοξικά και συνδέονται με διαταραχές όπως το σύνδρομο Smith-Lemli-Opitz, μια σπάνια κληρονομική ασθένεια που χαρακτηρίζεται από σοβαρά διανοητικά, αναπτυξιακά και συμπεριφορικά προβλήματα. Στα χταπόδια, η Δρ. Wang και οι συνάδελφοί της υποψιάζονται ότι η 7-DHC μπορεί να είναι ο βασικός παράγοντας που πυροδοτεί τη συμπεριφορά αυτοτραυματισμού, η οποία οδηγεί στο θάνατο.
Ο Roger T. Hanlon, επιστήμονας του Marine Biological Laboratory της Μασαχουσέτης, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη, δήλωσε ότι «πρόκειται για μια προσεγμένη και πρωτότυπη μελέτη που αντιμετωπίζει ένα μακροχρόνιο ερώτημα σχετικά με την αναπαραγωγή και τον προγραμματισμένο θάνατο των περισσότερων χταποδιών».
Η Δρ. Wang λέει ότι «για εμάς, αυτό που ήταν το πιο συναρπαστικό ήταν να δούμε αυτόν τον παραλληλισμό μεταξύ των χταποδιών, άλλων ασπόνδυλων και ακόμη και των ανθρώπων». Πρόσθεσε ότι ήταν «αξιοσημείωτο να βλέπουμε αυτή την κοινή χρήση των ίδιων μορίων σε ζώα που απέχουν πολύ μεταξύ τους».
Τα μόρια μπορεί να είναι τα ίδια, αλλά ο θάνατος, είπε, είναι πολύ διαφορετικός. Γενικά βλέπουμε τον ανθρώπινο θάνατο ως αποτυχία, των οργανικών συστημάτων ή της λειτουργίας.
«Αλλά σε ένα χταπόδι αυτό δεν ισχύει», λέει. «Το σύστημα υποτίθεται ότι το κάνει αυτό».
Με πληροφορίες από New York Times
