Πώς διασκέδαζαν τα παιδιά στην αρχαιότητα όταν έμεναν σπίτι; Τα αγαπημένα τους παιχνίδια αναδύονται από τις απεικονίσεις στα αγγεία ή από τα ευρήματα των ανασκαφών και παίρνουν ζωή μέσα από το online πρόγραμμα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης που δείχνει στα παιδιά πώς να φτιάξουν στο σπίτι.
Η γνώση, η συνέπεια και μαζί ο ενθουσιασμός είναι στοιχεία που έχουν κάνει τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης τόσο δημοφιλή – και πρωτοπόρα. Το Μουσείο, ακόμα και εν μέσω της πανδημίας που μας κρατά στο σπίτι, δίνει υλικό και εκπλήξεις στα παιδιά, με το πρόγραμμα «Παίζοντας στο σπίτι». Τα παιδιά μαθαίνουν πληροφορίες για την παιδική ηλικία στην αρχαία Ελλάδα, και μπορούν να κατεβάσουν τα κατάλληλα αρχεία (με τη βοήθεια των γονιών) για να φτιάξουν τα δικά τους παιχνίδια όπως τα παιδιά στην αρχαιότητα!
Προς το παρόν διατίθενται τέσσερα παιχνίδια, αλλά όπως μας ενημερώνουν από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, θα εμπλουτίζεται σχεδόν σε καθημερινή βάση το www.cycladic.gr . Την ίδια ώρα, ετοιμάζονται να ανεβάσουν υλικό από το εκπληκτικό αρχείο του μουσείου με διαλέξεις, αποσπάσματα καταλόγων από εκθέσεις και βίντεο. Υλικό μοναδικής αξίας για τους ενήλικους που μένουν στο σπίτι.
Τα παιχνίδια της αρχαιότητας σπίτι μας
Τα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων, οι παραστάσεις των πήλινων αγγείων, τα ανάγλυφα και τα ειδώλια, καθώς και τα παιχνίδια που έχουν βρεθεί στις ανασκαφές, αποτελούν πολύτιμες πηγές που επιτρέπουν να μάθουμε ποια ήταν τα αρχαία παιχνίδια και πώς παίζονταν, και να κατανοήσουμε την εκπαιδευτική και ψυχαγωγική τους αξία.
Τα «αθύρματα» – που περιλαμβάνονται στο «Παίζοντας στο σπίτι»- έχουν σχέση με την ανάγκη των παιδιών να παίζουν με ομοιόματα ζώων που έφτιαχναν με διάφορα υλικά. Από την άλλη, το «κάλαμον επιβαίνειν» είναι το γνωστό αλογάκι που ακόμα και σήμερα παίζουν πολλά παιδιά καβαλώντας ένα καλάμι. Ενα παιχνίδι που έρχεται από την αρχαιότητα όπως μαρτυρούν κείμενα τς εποχής. Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης προτρέπει τα παιδιά να κατεβάσουν το πιαχνίδι, και να χρησιμοποιήσουν ένα ραβδί ή ένα ξύλο σκούπας. Μπορούν να το κάνουν αλογάκι, βάζοντας στην μία άκρη ένα αυτοσχέδιο κεφάλι αλόγου, ή σε αμαξάκι, βάζοντας μία ρόδα ή ένα άλλο αντικείμενο που να θυμίζει τροχό.
Ο αστραγαλισμός ή το «αστραγαλίζειν», τα παιχνίδια δηλαδή με τους αστραγάλους, ήταν από τα πιο αγαπημένα των παιδιών αλλά και των ενηλίκων. Η ονομασία του παιχνιδιού προέρχεται από τα κόκαλα των αρθρώσεων ανάμεσα στην κνήμη και στη φτέρνα διαφόρων ζώων, αλλά κυρίως προβάτων και κατσικιών. Στην αρχαία Ελλάδα ο αστραγαλισμός ήταν κυρίως παιχνίδι για κορίτσια που παιζόταν με πολλούς τρόπους. Ο πιο συνηθισμένος ήταν να ρίχνουν τέσσερις αστραγάλους και να παρατηρούν την όψη που έδειχνε ο καθένας. Κάθε πλευρά του αστραγάλου είχε ιδιαίτερη σημασία και διαφορετική ονομασία, όπως κώος, χίος, ύπτιος, πρανής. Σημασία στο παιχνίδι είχε η πλευρά που ακουμπούσε στο έδαφος και η βαθμολογία ήταν ανάλογη.
Οι αστράγαλοι μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και σε άλλα παιχνίδια δεξιοτεχνίας που απευθύνονταν σε παιδιά μικρότερης ηλικίας, αλλά και σε τυχερά παιχνίδια, κυρίως από τα ρωμαϊκά χρόνια και εξής, όπου οι αστράγαλοι αντικαθιστούσαν τα ζάρια (τους κύβους). Στα παιχνίδια δεξιοτεχνίας οι αστράγαλοι μπορούσαν να αντικατασταθούν από βότσαλα, καρύδια ή αμύγδαλα. Από τα παιχνίδια δεξιοτεχνίας που έπαιζαν τα μικρότερα παιδιά τα πιο γνωστά είναι ο αρτιασμός, το «εις ώμιλλαν», η τρόπα και τα πεντέλιθα. Οι κανόνες τους έχουν καταγραφεί από τον Πολυδεύκη στο Ονομαστικόν.
Κούκλες ή πλαγγόνες ή νευρόσπαστα
Τα κορίτσια αγαπούσαν τις κούκλες, γνωστές ως πλαγγόνες ή νευρόσπαστα. Ήταν κατασκευασμένες από διάφορα υλικά, από πηλό, ξύλο, ύφασμα, ελεφαντοστό κ.ά. Οι περισσότερες πήλινες κούκλες που σώζονται μέχρι τις μέρες μας είναι αρθρωτές, με κινητά χέρια και πόδια, προσαρμοσμένα στο σώμα με σύρμα ή νήμα, έτσι ώστε να κινούνται ελεύθερα.
Οπως εξηγούν οι ειδικοί του μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης που σχεδίασαν και το συγκεκριμένο πρόγραμμα, αντίγραφα επίπλων, καρεκλίτσες, κρεβάτια, αλλά και μικρογραφίες αγγείων, παπούτσια και άλλα εξαρτήμα- τα έκαναν το παιχνίδι με τις κούκλες πιο διασκεδαστικό και συγχρόνως διδακτικό, μια και τα κορίτσια, παίζοντας, αντέγραφαν τον κόσμο των μεγάλων.
Ο Παυσανίας στις περιηγήσεις του γράφει ότι «ανάμεσα στους θησαυρούς στο Ιερό της Ήρας στην Ολυμπία είδε και ένα κρεβατάκι, παιχνίδι της Ιπποδάμειας» (Παυ- σανίας, V, 20, II). Πολλά κοριτσίστικα παιχνίδια, κούκλες, μπάλες, αστράγαλοι, αλλά και άλλα αντικείμενα, συνυφασμένα με τα παιδικά χρόνια, έχουν βρεθεί σε Ιερά ως αφιερώματα από τα κορίτσια τις παραμονές του γάμου τους, όπως αναφέρεται και στο επίγραμμα της Τιμαρέτης στην Παλατινή Ανθολογία (VI, 280). Χρησιμοποιώντας υλικά που υπάρχουν στο σπίτι μπορούν τα παιδιά να φτιάξουμε μία κούκλα. Τα υλικά που θα χρειαστούν είναι ύφασμα, βαμβάκι, κουμπιά, νήματακαι κλωστές, ξυλάκια, κόλλες και χρώματα.
