Παρά το μικρό της μέγεθος, η Κύπρος φιλοξενεί μια ιδιαίτερα πλούσια χλωρίδα και ένα μεγάλο αριθμό ενδημικών φυτών, δηλαδή φυτών που περιορίζονται αποκλειστικά στο νησί μας. Συγκεκριμένα, 141 είδη και υποείδη φυτών απαντούν αποκλειστικά στην Κύπρο. Πολλά από αυτά είναι σπάνια ή απειλούμενα και χρήζουν προστασίας.
Με στόχο τη γνωριμία του κοινού με τη χλωρίδα της Κύπρου, κάθε μήνα θα φιλοξενείται στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, αφιέρωμα για ένα διαφορετικό είδος, παρέχοντας πληροφορίες για το φυτό και το καθεστώς προστασίας του. Η αρχή γίνεται με το είδος Crocus hartmannianus (Κρόκος του χάρτμαν), το οποίο την περίοδο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου βρίσκεται σε πλήρη άνθιση.
Ο «Κρόκος του χάρτμαν», το φυτό του Φλεβάρη
Ο «Κρόκος του Χάρτμαν» είναι ένα απειλούμενο ενδημικό φυτό της Κύπρου που ο παγκόσμιος πληθυσμός του περιορίζεται στο νησί μας και αριθμεί γύρω στα 6.000 άτομα. Αυτό το πολύ σπάνιο είδος άνθισε ακόμα και στην καμένη γη της Σολέας, μετά την καταστροφική πυρκαγιά που σημειώθηκε τον Ιούνιο του 2016 στην περιοχή. Συγκεκριμένα, τον Ιανουάριο του 2017, είχαν καταμετρηθεί από το Τμήμα Δασών 1.500 φυτά στην τοποθεσία «Ροτσιά».
Βασιλιάς των φυτών
Είναι ένα φυτό που ξεχώριζε και στην αρχαιότητα. Οι γιατροί της εποχής του είχαν δώσει τον τίτλο του βασιλιά των φυτών, λόγω των χωνευτικών και διουρητικών του ιδιοτήτων. Επίσης, το χρησιμοποιούσαν στη βαφική, στη μαγειρική, στην κατασκευή αρωμάτων και φαρμάκων και για θεραπεία των τραυμάτων.
Ονοματολογία
Το επίθετο hartmannianus δόθηκε στο είδος προς τιμή του Γερμανού βοτανολόγου Ernest Hartmann, ο οποίος το ανακάλυψε. Το Crocus hartmannianus ανήκει γένος Crocus, που περιλαμβάνει περίπου 90 είδη, με εξάπλωση στη νότια Ευρώπη, στη μεσογειακή λεκάνη και την κεντρική Ασία. Στην Κύπρο, το γένος, αντιπροσωπεύεται με τρία είδη, το Crocus hartmannianus, το Crocus cyprius και το Crocus veneris, τα οποία είναι όλα ενδημικά.
Εξάπλωση
Πρόκειται για σπάνιο ενδημικό είδος της Κύπρου, του οποίου έχουν επιβεβαιωθεί τέσσερις θέσεις στις ελεύθερες περιοχές, στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Μαχαιρά, στο Δάσος Αδελφοί, στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Τροόδους (Πλατάνια) και μία νέα θέση που εντοπίσθηκε πρόσφατα στο Δάσος Λεμεσού. Επίσης, απαντά σε μία ακόμη θέση στην κατεχόμενη Κύπρο, στην Οροσειρά Πενταδακτύλου (Τρύπα Βουνό). Φυτρώνει σε πετρώδεις πλαγιές με πυριγενή και ασβεστολιθικά πετρώματα ή σε αραιό πευκοδάσος, από υψόμετρο 690 μέχρι 950 μ.
Περιγραφή
Είναι πολυετής πόα με κορμοβολβό, ύψους μέχρι 15 εκ., φύλλα 3-4, γραμμοειδή, οξυκόρυφα, που εκπτύσσονται στη βάση του φυτού και είναι ίσα ή μακρύτερα από το ύψος του άνθους. Άνθη 1-2, λευκά ή λιλά (πορφυροϊώδη), με έντονη ιώδη χροιά ή ραβδώσεις εξωτερικά. Ο φάρυγγας του άνθους είναι πορτοκαλοκίτρινος. Οι ανθήρες έχουν πορφυροκαστανό χρώμα, ενώ ο στύλος είναι κοκκινοπορτοκαλής και μακρύτερος από τους ανθήρες. Ο καρπός είναι κάψα, που κατά την ωρίμανση προωθείται στο επίπεδο του εδάφους. Ανθίζει από Ιανουάριο μέχρι Φεβρουάριο και καρποφορεί μεταξύ Απριλίου-Μαΐου.
Καθεστώς Διατήρησης
Το είδος Crocus hartmannianus περιλαμβάνεται στα παραρτήματα II & IV της Οδηγίας των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ). Αυτό σημαίνει ότι για τη διατήρησή του απαιτείται καθορισμός Ειδικών Ζωνών Διατήρησης (Περιοχές Natura 2000). Επιπρόσθετα, περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου, όπου χαρακτηρίζεται ως Εύτρωτο (Vulnerable). Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του βρίσκεται σε κρατική δασική γη, με ελεγχόμενες δραστηριότητες, ενώ τρεις θέσεις του είδους είναι σε περιοχές του Δικτύου Natura 2000.
Ιστορική Αναδρομή
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Κρόκος ήταν ένας νέος, που εξαιτίας του άτυχου έρωτα του με τη Νύμφη Σμίλακα, μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο φυτό. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο Θεός Ερμής παίζοντας με τον φίλο του Κρόκο, τον τραυμάτισε θανάσιμα στο κεφάλι. Τρείς σταγόνες από το αίμα του νεαρού έπεσαν στο λουλούδι και έγιναν τα στίγματα του φυτού, που έκτοτε πήρε το όνομα του.
Έρευνα: Κωνσταντίνος Ιωσήφ, Γεωργία Χρυσοστόμου, Χαράλαμπος Χριστοδούλου
Βιβλιογραφία
Meikle R.D. 1985. Flora of Cyprus. Vol. 2. London: Bentham-Moxon Trust, Royal Botanic Gardens, Kew.
Τμήμα Δασών. 1997. Αγριολούλουδα και άλλα φυτά της κυπριακής γης. Λευκωσία: Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος.
Τσιντίδης Τ., Χριστοδούλου Χ.Σ., Δελιπέτρου Π. και Γεωργίου Κ. 2007. Το Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου. Λευκωσία: Φιλοδασικός Σύνδεσμος Κύπρου.
Χατζηκυριάκου Γ. 2007. Αρωματικά και αρτυματικά φυτά στην Κύπρο – Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Λευκωσία: Πολιτιστικό ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου.
Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Χριστοδούλου, Τμήμα Δασών
