Αυτό που δεν μπορεί με τίποτα να ξεχάσει ο Mike Mullane όταν είπε να κάνει για πρώτη φορά την ανάγκη του στο Διάστημα ήταν το καλωσόρισμα του παγωμένου αέρα στο εκτεθειμένο ορθό του.
Στις τρεις βδομάδες που πέρασε σε τρεις διαστημικές αποστολές της NASA στη δεκαετία του 1980 (δύο με το Discovery και μία με το Atlantis), ο Mullane αναγκάστηκε να απαντήσει στο κάλεσμα της φύσης εφτά φορές (ναι, τις θυμάται όλες!).
Σε καθεμιά από δαύτες, έπρεπε να γδυθεί εντελώς, να τραβήξει τη λεπτή κουρτίνα γύρω από την εγκατάσταση από τιτάνιο και να σφραγίσει απόλυτα την τρύπα των 10 εκατοστών με τον πρωκτό του. Και να σιγουρευτεί πως έχει τηρήσει όλες τις οδηγίες που ήταν γραμμένες σε μια λίστα δίπλα του, ώστε να μην αποδράσουν μικροσωματίδια κοπράνων στο διαστημόπλοιο.
Κι όλα αυτά, την ώρα που -όπως ανακαλεί- ο σφιγκτήρας του επέμενε να σφραγίζει το άνοιγμα του ορθού του, απαντώντας στο αφιλόξενο κρύο του παγωμένου αέρα. «Ήταν μια περίπλοκη επιχείρηση», θυμάται, «στη Γη, είμαι γρήγορος. Η γυναίκα μου εκπλήσσεται που μπορώ να μπω και να βγω στο μπάνιο σε ένα λεπτό. Στην κάψουλα, μου έπαιρνε 30 λεπτά».
Ο Mullane έχει κάθε δίκιο να διαμαρτύρεται, καθώς η φυσική ανάγκη σε συνθήκες μηδενικής βαρύτητας δεν είναι καθόλου εύκολο πράμα. Και να σκεφτείτε πως στα χρόνια του η κατάσταση είχε βελτιωθεί απόλυτα!
Πριν από το 1972, οι αστροναύτες των αποστολών του Gemini και του Apollo τα έκαναν σε ειδικές σακούλες που προσάρμοζαν στους πρωκτούς τους και έπρεπε μετά να «ζυμώνουν» το περιεχόμενο με αντιβακτηριδιακά διαλύματα ώστε να μην εκραγούν οι σακούλες από τα αέρια. Φορώντας πάντα κάτι ειδικά και εντελώς δύσχρηστα γάντια.
Για να φτάσουμε στα χρόνια του Mullane και τον νέο τρόπο διαστημικής αφόδευσης, χρειάστηκε πολλή επιστήμη και ακόμα περισσότερη δημιουργική σκέψη. Και παρά το γεγονός ότι η κατάσταση βελτιώθηκε τελικά, το θέμα συνεχίζει να παραμένει ταμπού, καθώς ελάχιστοι αστροναύτες είναι διατεθειμένοι να το συζητήσουν.
Σταθμός εδώ ήταν η εργασία του Donald Rethke, μηχανικού της Hamilton-Standard, μιας εταιρίας που συνεργαζόταν στενά με τη NASA για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης εκεί πάνω. Ως «γιατρός καζανάκι» έμεινε γνωστός στον κλάδο, καθώς ασχολήθηκε ιδιαιτέρως με το θέμα που μας απασχολεί.
Γιατί βλέπετε οι πρώτες διαστημικές αποστολές ήταν ολιγοήμερες και οι αστροναύτες ξαλάφρωναν πριν φύγουν. Όσο για τα ούρα, είχαν κάτι μαραφέτια σαν προφυλακτικά. Όσο ο χρόνος που περνούσαν στο Διάστημα αύξανε όμως εκθετικά, η ανάγκη για λύση γινόταν ολοένα και πιο πιεστική.
Βλέπετε ούρα και κόπρανα απελευθερώνονται χωρίς πρόβλημα εδώ στη Γη, στο Διάστημα όμως, χωρίς τη σωτήρια βαρύτητα, τείνουν να κολλούν στο δέρμα. «Όταν οι αστροναύτες του Apollo επέστρεψαν στη Γη», μας λέει ο Rethke, «ήθελαν καθιστές τουαλέτες», καθώς το σύστημα με τη σακούλα είχε μετατραπεί σε σωστή τραγωδία. Πολλές συνομιλίες έχουν καταγραφεί με ιπτάμενα κόπρανα μέσα στο διαστημόπλοιο, δεν θέλουμε ωστόσο να επεκταθούμε.
Ο Rethke είχε πολλά προβλήματα μπροστά του: το νερό δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στο Διάστημα, καθώς όλα έχουν την κακή τάση να επιπλέουν χωρίς βαρύτητα. Η λύση που βρήκε ο Rethke ήταν, όπως το λέει κομψά, η «ήπια αναρρόφηση». Η απομάκρυνση των περιττωμάτων από την περιοχή δηλαδή με τη βοήθεια της ροής του αέρα, αντισταθμίζοντας έτσι την έλλειψη βαρύτητας.
Ο Rethke ασχολήθηκε τελικά αποκλειστικά με το θέμα καθ’ όλη τη δεκαετία του 1980 αλλά και του 1990, εισάγοντας πολλές βελτιώσεις. Η NASA είχε πειραματιστεί με ομολογουμένως πάρα πολλές ιδέες από το 1971 και κάποιες περιλάμβαναν ακόμα και πολτοποίηση του δύσοσμου περιεχομένου. Χειροκίνητα, πάντα.
Η μόνη λύση που φαινόταν να δουλεύει στα τεστ ήταν αυτή η τρύπα των 10 εκατοστών, η οποία απαιτούσε όμως ειδική εκπαίδευση από τους αστροναύτες ώστε να μάθουν να ευθυγραμμίζουν το σώμα τους και να καλύπτουν ολότελα τη μαγική τρύπα. Η εκπαιδευτική συσκευή είχε και κάμερα εντός της, για να μάθουν στο έδαφος πώς να το κάνουν σωστά.
Παρά τις δυσκολίες, η συσκευή αναρρόφησης κοπράνων ήταν πανέτοιμη για το ντεμπούτο του Skylab το 1973, του πρώτου ουσιαστικά διαστημικού σταθμού. Η ίδια συσκευή φορέθηκε και στο Columbia το 1981, παρουσίασε ωστόσο πρόβλημα στις 10 από τις 11 αποστολές του! Ο Rethke μπήκε ξανά στο εργαστήριο και βελτίωσε το σύστημα αφόδευσης, καθώς τα ούρα, όπως παραδέχεται και ο Mullane, δεν ήταν ποτέ πρόβλημα: γυναίκες και άντρες προσάρμοζαν τα γεννητικά τους όργανα σε ένα εύπλαστο κυπελλάκι που παρείχε αυτή την «ήπια αναρρόφηση».
Τόσο στο Atlantis όσο και το Discovery, η διαστημική τουαλέτα είχε ακόμα και λουριά, με τα οποία δενόταν ο αστροναύτης στη συσκευή για να μη συμβαίνουν ατυχήματα. Γδυνόταν μάλιστα ολότελα, μπας και συμβεί αυτό το ατύχημα. Ο παγωμένος αέρας που ερχόταν ωστόσο από την τρύπα έκανε την αφόδευση ιδιαιτέρως δύσκολη, καθώς έρρεε με μεγάλη ταχύτητα για να είναι αποτελεσματική η απομάκρυνση των κοπράνων από τον πρωκτό.
Οι ακαθαρσίες αποθηκεύονταν σε μια δεξαμενή που άδειαζε πίσω στη Γη. Ειδικός κάδος υπήρχε και για τα χαρτιά υγείας. Και παρά το γεγονός ότι θα περίμενε κανείς μεγάλες προόδους στο θέμα μας, οι διαστημικές τουαλέτες που χρησιμοποιούν ακόμα και σήμερα οι αστροναύτες ήταν αυτές που παρέδωσε στη δεκαετία του 1990 ο Rethke, στην τελευταία τους και πιο αποδοτική εκδοχή.
Αυτές έχουν εγκατασταθεί ακόμα και στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Αντί όμως να επιστρέφουν οι ακαθαρσίες πίσω στη Γη, εδώ απελευθερώνονται στο Υπερπέραν και κάποιες καίγονται κατά την είσοδό τους στην ατμόσφαιρα. Άλλες πάλι όχι…
