από τον Αδάμο Χατζηπαναγή, Παιδίατρο
Είμαι σίγουρος πως την πρώτη φορά που θα ακούσετε ότι το παιδί σας έχει σακχαρώδη διαβήτη είναι ένας κεραυνός στο κεφάλι σας. Νομίζετε ότι χάθηκαν όλα και βέβαια στην αρχή δεν θα μπορείτε να το πιστέψετε. Ο σακχαρώδης διαβήτης στα παιδιά δεν είναι ένα σπανιότατο νόσημα. Περίπου 15 νέα περιστατικά εμφανίζονται κάθε χρόνο για κάθε 100.000 παιδιά. Στις Σκανδιναβικές μάλιστα χώρες το ποσοστό αυτό είναι ακριβώς διπλάσιο.
Τι είναι ο σακχαρώδης διαβήτης;
Το φαγητό που τρώμε έχει μέσα σάκχαρο (γλυκόζη). Ο οργανισμός έχει την δυνατότητα να παίρνει την γλυκόζη και να την χρησιμοποιεί για την παραγωγή ενέργειας. Είναι λοιπόν στην ουσία η γλυκόζη το “καύσιμο” για τον οργανισμό μας. Χωρίς αυτή δεν θα μπορούσαμε να κινηθούμε, να διαβάσουμε, να παίξουμε, να αναπνέουμε και γενικά χωρίς ενέργεια δεν υπάρχει ούτε ζωή.
Η γλυκόζη όμως δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μόνη της. Χρειάζεται μια ορμόνη που λέγεται ινσουλίνη, η οποία είναι υπεύθυνη για να μεταφέρει την γλυκόζη μέσα στα κύτταρα του οργανισμού. Η ινσουλίνη παράγεται από ένα μεγάλο όργανο που βρίσκεται κοντά στο στομάχι και λέγεται πάγκρεας. Το πάγκρεας παράγει και άλλες ορμόνες καθώς επίσης και σημαντικά ένζυμα. Τα κύτταρα που παράγουν την ινσουλίνη αποτελούν μόνο το 2% του παγκρέατος. Η γλυκόζη λοιπόν μπορεί να κυκλοφορά στον οργανισμό μας αλλά αν δεν υπάρχει ινσουλίνη ο οργανισμός δεν μπορεί ουσιαστικά να τη χρησιμοποιήσει.
Στο τύπο του σακχαρώδη διαβήτη που εμφανίζεται στα παιδιά ο οργανισμός δεν μπορεί να παράγει ινσουλίνη και έτσι δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει και την γλυκόζη. Έτσι αν το παιδί σας έχει σακχαρώδη διαβήτη, παρά το γεγονός ότι θα τρώει, ο οργανισμός του δεν θα μπορεί να χρησιμοποιήσει την γλυκόζη για να παράγει ενέργεια.
Πόσες μορφές σακχαρώδη διαβήτη υπάρχουν;
1. Τύπου Ι σακχαρώδης διαβήτης ή νεανικός σακχαρώδης διαβήτης.
Στην μορφή αυτή του διαβήτη το πάγκρεας δεν παράγει καθόλου ινσουλίνη. Τα κύτταρα του οργάνου αυτού που είναι υπεύθυνα για την παραγωγή της ινσουλίνης σταδιακά καταστρέφονται και δεν είναι δυνατή η παραγωγή της ινσουλίνης. Όπως φαίνεται και από τον τίτλο η μορφή αυτή του διαβήτη προσβάλλει τα παιδιά.
2. Τύπου ΙΙ σακχαρώδης διαβήτης ή σακχαρώδης διαβήτης ενηλίκων.
Είμαι σίγουρος ότι όλοι θα έχετε ακούσει για κάποιο συγγενή ή φίλο από το περιβάλλον σας που σε κάποια ηλικία παρουσίασε σακχαρώδη διαβήτη. Στην μορφή αυτή του διαβήτη το πάγκρεας δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη ή η ινσουλίνη που παράγεται δεν κάνει καλά την δουλειά της. Προσβάλλει συνήθως άτομα μεγαλύτερα των 40 χρόνων και συνήθως αντιμετωπίζεται με δίαιτα ή σε συνδυασμό με χάπια που μαστιγώνουν το πάγκρεας για να παράγει περισσότερη ινσουλίνη.
Μπορεί το παιδί μου να ξεπεράσει το σακχαρώδη διαβήτη ή να μεταπηδήσει όταν θα μεγαλώσει στο σακχαρώδη διαβήτη των ενηλίκων;
ΟΧΙ. Το παιδί με τον σακχαρώδη διαβήτη θα έχει για όλη του την ζωή το πρόβλημα αυτό και θα έχει πάντα αυτό το τύπο σακχαρώδη διαβήτη. Δεν μπορεί να μεταπηδήσει στην μορφή των ενηλίκων όταν θα μεγαλώσει.
Πώς αρρωστά ένα παιδί με σακχαρώδη διαβήτη;
Τα παιδιά με σακχαρώδη διαβήτη έχουν ένα συγκεκριμένο γονίδιο. Γεννιούνται δηλαδή με μια προδιάθεση για να αναπτύξουν κάποια στιγμή σακχαρώδη διαβήτη. Τα γονίδια τα κληρονομούμε από τους γονείς μας και αυτά καθοδηγούν τον τρόπο ανάπτυξης του οργανισμού. Αν θα έχουμε μαύρα μάτια, σγουρά μαλλιά, αν θα έχουμε μεγάλη μύτη κλπ. Υπάρχουν όμως δυστυχώς και γονίδια πάνω στα οποία είναι γραμμένο ότι το παιδί μπορεί να αναπτύξει σε κάποια φάση της ζωής του σακχαρώδη διαβήτη. Το πότε θα τον παρουσιάσει κανένας δεν ξέρει. Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν πως μια ίωση μπορεί να διεγείρει τον οργανισμό του παιδιού που έχει την προδιάθεση οπότε θα εκδηλώσει σακχαρώδη διαβήτη.
ΠΡΟΣΟΧΗ, ένα παιδί που δεν έχει την προδιάθεση δεν πρόκειται να εκδηλώσει σακχαρώδη διαβήτη επειδή πέρασε ένα κρυολόγημα. Επίσης θα πρέπει να θυμάστε ότι ο σακχαρώδης διαβήτης δεν μεταδίδεται από άτομο σε άτομο σε καμιά περίπτωση. Επίσης κανένα παιδί δεν παρουσιάζει σακχαρώδη διαβήτη επειδή τρωει πολλά γλυκά. Είναι όμως σίγουρα κακή διατροφική συνήθεια. Έτσι τα άτομα τα οποία έχουν την προδιάθεση λόγω βιολογικής ταυτότητας, θα εμφανίσουν αντισώματα στο αίμα τα οποία αρχίζουν να δουλεύουν εναντίον των κυττάρων του παγκρέατος που παράγουν την ινσουλίνη πολύ πριν εκδηλωθούν τα συμπτώματα του σακχαρώδη διαβήτη.
Πώς εκδηλώνεται (συμπτώματα) ο σακχαρώδης διαβήτης;
Ο οργανισμός παρά το γεγονός ότι έχει μπόλικο σάκχαρο δεν μπορεί να το χρησιμοποιήσει και έτσι ο εγκέφαλος δίνει σήμα ότι χρειάζεται σάκχαρο. Το αποτέλεσμα είναι να αρχίσει το παιδί να τρώει υπερβολικά (πολυφαγία). Ταυτόχρονα όμως βρίσκει άλλους τρόπους για να παράγει ενέργεια με αποτέλεσμα να χάνει βάρος (απώλεια βάρους σώματος). Το σάκχαρο αποβάλλεται από τα ούρα και συμπαρασύρει μαζί του μπόλικο νερό, έτσι το παιδί παρουσιάζει πολυουρία. Ο οργανισμός όμως θα πρέπει να αντικαταστήσει το χαμένο νερό, γι` αυτό και παρουσιάζει πολυδιψία. Ο κύριος μηχανισμός του οργανισμού για παραγωγή ενέργειας είναι η καύση του λίπους. Η καύση όμως του λίπους αφήνει πολλά οξέα στο αίμα, τα οποία προκαλούν γρήγορη αναπνοή (ταχύπνοια) και παράξενη μυρωδιά της αναπνοής (άσχημη μυρωδιά αναπνοής). Άρα τα κύρια συμπτώματα του σακχαρώδη διαβήτη είναι:
1. Πολυφαγία
2. Απώλεια βάρους σώματος
3. Πολυουρία
4. Πολυδιψία
5. Ταχύπνοια
6. Άσχημη μυρωδιά αναπνοής
Αν δεν διαγνωστεί έγκαιρα τότε τα οξέα που παράγονται επηρεάζουν την λειτουργία του εγκεφάλου και το παιδί μπορεί να πέσει σε κώμα. Υπάρχουν όμως και άλλα συμπτώματα που μπορεί να εκδηλώσει στην αρχή ένα παιδί με σακχαρώδη διαβήτη και είναι χρήσιμο να τα γνωρίζετε.
1. Να βρέχει το κρεβάτι του το βράδυ, ενώ δεν το έκανε προηγουμένως. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κάθε παιδί που ξαφνικά αρχίζει να βρέχει το κρεβάτι του έχει σακχαρώδη διαβήτη.
2. Το παιδί μπορεί να παρουσιάζει κοιλιακά άλγη (κοιλόπονο) που καμιά φορά μπορεί να συγχυστεί με σκωληκοειδίτιδα ή ίωση.
3. Τα κορίτσια μπορεί να παρουσιάσουν μυκητιασικές κολπίτιδες.
Πώς γίνεται η διάγνωση του σακχαρώδη διαβήτη;
Η διάγνωση του σακχαρώδη διαβήτη είναι εύκολη φτάνει κάποιος να το σκεφτεί. Ο γιατρός θα ζητήσει αμέσως λίγα ούρα, τα οποία θα ελέγξει αν περιέχουν γλυκόζη. Τα παιδιά με σακχαρώδη διαβήτη αποβάλλουν από τα ούρα τους μεγάλες ποσότητες γλυκόζης. Μπορεί επίσης να ζητήσει να μετρηθεί και η γλυκόζη του αίματος ή και άλλες εξετάσεις αίματος που είναι χρήσιμες για να διαπιστώσει αν έχουν δημιουργηθεί προβλήματα από την χρησιμοποίηση των λιπών σαν “καύσιμη ύλη” από τον οργανισμό.
Ποια η θεραπεία και πώς αντιμετωπίζεται ο σακχαρώδης διαβήτης;
Ο σακχαρώδης διαβήτης δυστυχώς ακόμη δεν θεραπεύεται. Αυτό που γίνεται σήμερα είναι η σωστή ρύθμιση του επιπέδου της γλυκόζης αίματος χορηγώντας την κατάλληλη ινσουλίνη και ακολουθώντας την ανάλογη δίαιτα. Η καθημερινή χορήγηση της ινσουλίνης προϋποθέτει και καθημερινά τρυπήματα του σώματος του παιδιού. Ευτυχώς ο καινούριος τρόπος χορήγησης της ινσουλίνης με τα “πενάκια” είναι σχεδόν ανώδυνος. Η ινσουλίνη βρίσκεται σε ένα στυλό. Εσείς ή το παιδί σας μπορείτε εύκολα να ρυθμίσετε την δόση της ινσουλίνης, που έχει εισηγηθεί ο γιατρός να δοθεί στο παιδί, και με ένα γρήγορο τσίμπημα χορηγείται η ινσουλίνη στο παιδί. Οι επιστήμονες εργάζονται ήδη στην παραγωγή σκευασμάτων για την χορήγηση ινσουλίνης χωρίς τρυπήματα όπως είναι το χάπι και τα σπρέι. Η ποιότητα της ινσουλίνης έχει βελτιωθεί σημαντικά αφού πλέον όλες οι ινσουλίνες κατασκευάζονται με ειδική τεχνική και δεν είναι το αποτέλεσμα επεξεργασίας ινσουλίνης ζώων. Επίσης κυκλοφορούν στο εμπόριο διάφορες μορφές ινσουλίνης ανάλογα με την διάρκεια δράσης τους και έτσι δίνουν την δυνατότητα στο γιατρό σας να επιχειρήσει ρύθμιση του διαβήτη με λιγότερα τρυπήματα. Οι στόχοι της θεραπείας είναι από τη μια να εξασφαλίσει στα παιδιά που ακόμα βρίσκονται στην ανάπτυξή τους, φυσιολογική αύξηση, διάπλαση και συμμετοχή σε όσες δραστηριότητες τα ευχαριστούν και από την άλλη η αποφυγή των επιπλοκών του σακχαρώδη διαβήτη.
Πώς γίνεται η παρακολούθηση;
Είναι απαραίτητο να υπάρχει στενή παρακολούθηση του σακχάρου με συχνό έλεγχο χρησιμοποιώντας στο σπίτι τα ειδικά μηχανάκια μέτρηση της γλυκόζης. Αν χρειάζεται πρέπει να ελέγχονται και οι κετόνες στα ούρα. Συστήνεται ακόμα μέτρηση της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1C) στο αίμα κάθε τρεις μήνες και διατήρηση της σε επίπεδα όσο το δυνατό πιο κοντά στα φυσιολογικά. Ιδιαίτερα προσεκτικοί πρέπει να είμαστε κατά τη διάρκεια της εφηβείας.
Ποίες οι επιπλοκές του σακχαρώδη διαβήτη;
Οι επιπλοκές του σακχαρώδη διαβήτη χωρίζονται σε δυο κατηγορίες:
• Επιπλοκές που μπορεί να συμβούν απότομα και είναι η υπογλυκαιμία και κετοξέωση.
• Επιπλοκές από τα διάφορα όργανα που γίνονται αφού περάσει αρκετός χρόνος από την έναρξη της αρρώστιας. Οι βλάβες αυτές είναι συνήθως αποτέλεσμα της βλάβης των αγγείων που αιματώνουν τα διάφορα όργανα του σώματος και δυστυχώς τις περισσότερες φορές είναι μη αναστρέψιμες. Οι πιο συχνές επιπλοκές είναι οι ακόλουθες:
1. Μάτια. Το συχνότερο πρόβλημα από τα μάτια είναι η αμφιβληστροειδοπάθεια. Ο αμφιβληστροειδής είναι ο εσωτερικός χιτώνας του ματιού. Η χρόνια υπεργλυκαιμία μπορεί να επηρεάσει τα αγγεία του και τότε παρουσιάζει αιμορραγίες, οίδημα ή να πάθει αποκόλληση, δηλαδή να ξεκολλήσει από το υπόλοιπο μάτι. Το αποτέλεσμα αυτών των επιπλοκών είναι ο άρρωστος να μην έχει όραση στην συγκεκριμένη περιοχή. Επίσης οι διαβητικοί παρουσιάζουν πολύ τακτικά καταρράκτη (θολώνει ο φακός του ματιού).
2. Νεφρά. Τα παιδιά με σακχαρώδη διαβήτη μετά από πάροδο πολλών χρόνων μπορεί να παρουσιάσουν πρωτεϊνουρία (απώλεια πρωτεϊνών από τα ούρα) και στην συνέχεια μπορεί να παρουσιάσουν χρόνια νεφρική ανεπάρκεια (έκπτωση της λειτουργίας των νεφρών).
3. Νεύρα. Επειδή καταστρέφονται τα νεύρα υπάρχουν περιοχές όπου δεν τις αισθάνεται ο άρρωστος ή όπου υπάρχει έντονος πόνος (“κάψιμο”) και περιοχές όπου δημιουργούνται έλκη.
4. Επίσης οι άρρωστοι με σακχαρώδη διαβήτη έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να παρουσιάσουν έμφραγμα του μυοκαρδίου και εγκεφαλικό επεισόδιο σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό.
Υπογλυκαιμία
Όπως ήδη έχουμε εξηγήσει η γλυκόζη είναι η βασική πηγή ενέργειας για το ανθρώπινο σώμα, είναι το “καύσιμο υλικό” που χρησιμοποιεί ο οργανισμός μας για να μπορεί να λειτουργήσει. Η γλυκόζη λοιπόν απορροφάται από το έντερο και κυκλοφορεί στο αίμα. Έτσι μπορεί να φθάσει σε όλα τα σημεία του σώματος. Η περίσσεια γλυκόζης αποθηκεύεται στο συκώτι με την μορφή γλυκογόνου.
Οι φυσιολογικές τιμές γλυκόζης στο αίμα είναι 60-120 mg/dl. Όταν τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα πέσουν κάτω από τα 60 mg/dl τότε έχουμε υπογλυκαιμία.
Το επίπεδο γλυκόζης στο αίμα ελέγχεται από πολλές ορμόνες, όμως η κύρια ορμόνη που είναι υπεύθυνη για την καύση της γλυκόζης είναι η ινσουλίνη. Υπερβολική ποσότητα ινσουλίνης προκαλεί υπογλυκαιμία, ενώ αντίθετα έλλειψη ινσουλίνης προκαλεί υπεργλυκαιμία.
Ποια τα συμπτώματα της υπογλυκαιμίας;
Τα πρώτα συμπτώματα της υπογλυκαιμίας είναι η αδυναμία, η υπνηλία, η σύγχυση και η πείνα. Το παιδί είναι ωχρό, ιδρωμένο, ανήσυχο, παραπονείται για πονοκέφαλο και έχει αυξημένες καρδιακές σφύξεις. Αν δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα τότε το παιδί θα χάσει τις αισθήσεις του, να παρουσιάσεισπασμούς και τελικά θα πέσει σε κώμα.
Τι προκαλεί την υπογλυκαιμία σε ένα διαβητικό παιδί;
1. Υπερβολική δόση ινσουλίνης.
2. Το παιδί να χάσει ή να καθυστερήσει ένα γεύμα.
3. Το παιδί να τρώει πολύ λίγο σε σχέση με την ινσουλίνη με παίρνει.
4. Να ασκείται υπερβολικά.
Πώς αντιμετωπίζεται η υπογλυκαιμία;
Αν η υπογλυκαιμία δεν είναι σοβαρή και το παιδί έχει τις αισθήσεις του τότε μπορείτε να του δώσετε να πιεί ή να φάει κάτι πλούσιο σε γλυκόζη όπως για παράδειγμα, πορτοκαλάδα, μέλι, γάλα, κέικ ή ακόμα και σκέτη ζάχαρη με το κουταλάκι του τσαγιού. Αν όμως το παιδί δεν έχει τις αισθήσεις του, μην προσπαθήσετε να του δώσετε να φάει ή να πιεί οτιδήποτε. Σε αυτή την περίπτωση μπορείτε να χορηγήσετε την ένεση γλουκαγόνης και να μεταφέρετε το παιδί αμέσως στο κοντινό νοσοκομείο. Ή ένεση γλουκαγόνης θα σας συνταγογραφηθεί από τον γιατρό σας και θα την έχετε πάντα μαζί σας σε περίπτωση ανάγκης. Η δόση που θα πρέπει να δώσετε θα σας έχει από προηγουμένως προσδιοριστεί από τον γιατρό που παρακολουθεί το παιδί.
Τι είναι η κετοξέωση;
Όταν το σώμα του παιδιού δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει γλυκόζη (λόγω έλλειψη ινσουλίνης) σαν πηγή ενέργειας, τότε “καίει” λίπη. Η καύση των λιπών εκτός από ενέργεια δίνει και ουσίες που λέγοντες κετόνες. Οι κετόνες αυτές που δημιουργούνται συμπεριφέρονται σαν “οξέα”, με αποτέλεσμα να πέφτει το PH αίματος. Η κατάσταση αυτή είναι αρκετά σοβαρή και επικίνδυνη για τον οργανισμό.
Ποιοι παράγοντες μπορεί να προκαλέσουν κετοωξέωση;
1. Οποιαδήποτε μόλυνση του σώματος.
2. Έντονο άγχος.
3. Χορήγηση μικρής ποσότητας ινσουλίνης.
4. Οποιαδήποτε αρρώστια του οργανισμού μπορεί να απορυθμίσει το παιδί και να προκαλέσει κετοωξέωση.
Υπάρχει τρόπος πρόληψης;
Μάλιστα. Ο καλύτερος τρόπος είναι η σωστή ρύθμιση του σακχάρου αίματος. Μπορείτε όμως να μετράτε τις κετόνες αίματος και θα ήταν χρήσιμο να το κάνετε αν συμβαίνει μια από τις πιο κάτω καταστάσεις:
• Το παιδί είναι άρρωστο.
• Έχει μόνιμα σάκχαρο κοντά ή μεγαλύτερο του 250 mg/dl.
• Εγκυμοσύνη.
• Όταν παρουσιάζει συμπτώματα κετοξέωσης, που είναι η ναυτία, οι εμετοί και κοιλόπονος.
