της Κοινωνικής Ψυχολόγου, Φωτεινής Κόρδα
(Instagram: mental_lica )
Πολλοί ερευνητές έχουν αρχίσει να ερευνούν το Facebook και τις διαδικτυακές κοινότητες εξαιτίας του μεγάλου αριθμού χρηστών και των τεχνολογικών τρόπων που αφήνουν στα άτομα το περιθώριο να διατηρήσουν σχέσεις από τον μη διαδικτυακό κόσμο, αλλά και να δημιουργήσουν μέσα από αυτόν (Błachnio, Przepiorka, & Pantic, 2016).
Το Facebook δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες του να αυτοπαρουσιάζονται σε ένα προφίλ που έχουν δημιουργήσει, να αποκτούν και να συγκεντρώνουν φίλους, οι οποίοι μπορούν μεταξύ τους να κάνουν σχόλια στις δημοσιεύσεις που ανεβάζει ο καθένας στο προσωπικό του προφίλ. Τα μέλη του Facebook μπορούν επίσης να συμμετέχουν σε εικονικές ομάδες που σχετίζονται με τα ενδιαφέροντά τους και να βλέπουν τι έχουν κοινό με άλλους χρήστες ανάλογα σε ποιες ομάδες ανήκουν κι αυτοί. Μέσα από τα προφίλ που δημιουργούν μπορούν ακόμα να βλέπουν τα χόμπι των «φίλων» τους, τις μουσικές προτιμήσεις τους και αν βρίσκονται σε ερωτική σχέση ή όχι (Ellison, Steinfield, & Lampe, 2007).
Οι χρήστες δηλαδή, εκτίθενται σε λεπτομέρειες για τις ζωές των συνομηλίκων τους, τις οποίες αρχικά να μην είχαν αναζητήσει. Αυτή η έκθεση μπορεί να οδηγήσει τους χρήστες να συγκρίνουν τις δικές τους ζωές με αυτές των άλλων χρηστών και κατά συνέπεια αυτή η σύγκριση να έχει επιζήμια αποτελέσματα (Zuo, 2014). Συγκεκριμένα, οι συγκρίσεις που συμβαίνουν μέσα από την παρακολούθηση των προφίλ άλλων χρηστών και τη μεγάλη χρήση του μέσου, οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση (Zuo, 2014; Vogel, Rose, Roberts, & Eckles, 2014), ζήλεια (Panger, 2014) και χαμηλή ικανοποίηση από τη ζωή γενικότερα (Blachnio et al., 2016).
Τι είναι όμως αυτό που παροτρύνει τα άτομα να χρησιμοποιούν τόσο έντονα τα κοινωνικά δίκτυα;
Οι άνθρωποι που έχουν ανικανοποίητες ψυχολογικές ανάγκες είναι πιο επιρρεπείς σε κατάχρηση κάποιων δραστηριοτήτων. Μιλώντας για βασικές ψυχολογικές ανάγκες αναφερόμαστε στην Θεωρία Αυτοκαθορισμού, όπου κριτήριο για να θεωρηθεί ένα περιβάλλον υποστηρικτικό ή μη, είναι το αν το περιβάλλον ικανοποιεί ή όχι τρεις βασικές ψυχολογικές ανάγκες. Στην περίπτωση που τις ικανοποιεί, το άτομο νιώθει ψυχολογικά υγιές και βιώνει ευημερία. Σύμφωνα με τους Ryan και Deci (2002) οι βασικές ψυχολογικές ανάγκες είναι:
- Ικανότητα: η αίσθηση ότι το άτομο είναι αποτελεσματικό και αναζητά περιβάλλοντα που προωθούν την ανάπτυξη των ικανοτήτων του.
- Σχεσιακότητα: η ανάγκη να σχετίζεται με τους ανθρώπους όχι για την απόκτηση κάποιου στόχου, αλλά για την ασφαλή ενότητα που προσφέρει αυτή η συνύπαρξη.
- Αυτονομία: η ανάγκη το άτομο να είναι η πηγή των πράξεων του. Ένα αυτόνομο άτομο δρα από ευχαρίστηση και από την καλή ενσωμάτωση των αξιών και των εξωτερικών εμπειριών στον εαυτό του.
Επομένως, όταν ικανοποιούνται αυτές οι ανάγκες, το άτομο αυξάνει τα κίνητρα του, την τάση για ενσωμάτωση και την ευημερία του (Ryan & Deci, 2002).
Στο πλαίσιο του Facebook όταν ο χρήστης νιώθει ότι οι 3 ψυχολογικές του ανάγκες ικανοποιούνται μέσα από αυτό, τότε η ευχαρίστηση στη χρήση του Facebook αυξάνεται, επομένως και η συχνότητα.
Οι Masur et al. (2014) παρατήρησαν πως όσο λιγότερο ικανοποιούνταν οι βασικές ψυχολογικές ανάγκες στην πραγματική ζωή, τόσο πιο έντονα ήταν τα κίνητρα χρήσης του Facebook και κατά συνέπεια αυξανόταν ο εθισμός στο Facebook, ενώ το άτομο όταν έχει ικανοποιημένη την ανάγκη για Σχεσιακότητα και για Αυτονομία χρησιμοποιεί το Facebook με πιο αυτόνομο τρόπο και όχι καταχρηστικά
Η πιο βασική ανάγκη όμως που ικανοποιείται στο Facebook είναι η Σχεσιακότητα, δηλαδή η κοινωνικοποίηση του ατόμου. Tο άτομο το χρησιμοποιεί για να έχει σταθερούς δεσμούς με τους διαδικτυακούς του φίλους.
Από την άλλη μεριά οι χρήστες με χαμηλή ικανοποίηση της Ικανότητας έχουν την τάση να συγκρίνονται ανοδικά και καθοδικά. Όταν λέμε για ανοδική κοινωνική σύγκριση, εννοούμε τη σύγκριση με άτομα που θεωρούμε ανώτερά/καλύτερα από εμάς και βοηθούν το άτομο να βελτιώσει απόψεις ή ικανότητες που θεωρεί ότι χρήζουν βελτίωσης. Επειδή όμως η ανοδική σύγκριση κάποιες φορές δημιουργεί έντονο αρνητικό συναίσθημα, τα άτομα θα επιλέξουν να συγκριθούν καθοδικά για να αποφύγουν τα αρνητικά συναισθήματα της ανοδικής σύγκρισης, τα οποία στο χώρο του Facebook είναι πιθανά να γίνουν αισθητά, καθώς οι χρήστες αυτοπαρουσιάζονται κυρίως με θετικό τρόπο. Όπως αναφέρει ο Wills (1981) ένα άτομο θα επιλέξει να συγκριθεί καθοδικά ώστε να ενισχύσει την υποκειμενική του ευημερία.
Επιπλέον οι Wang έδειξαν πως το άτομο όταν χρησιμοποιεί παθητικά το Facebook, δηλαδή χωρίς να κάνει κοινοποιήσεις και απλά να παρακολουθεί άλλα προφίλ, τόσο πιο πολύ συγκρίνεται ανοδικά, το οποίο οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και αρνητικά συναισθήματα.
Οι χρήστες επομένως, όταν νιώθουν πως δεν είναι αρκετά ικανοί, προσφεύγουν σε κοινωνική σύγκριση στο χώρο του Facebook, είτε για να νιώσουν καλύτερα συγκρινόμενοι με κάποιον σε χειρότερη κατάσταση από τους ίδιους (καθοδική σύγκριση), είτε πιθανόν για να μάθουν πώς θα ικανοποιήσουν αυτή την ανάγκη με κριτήριο άτομα που είναι σε καλύτερη κατάσταση από αυτούς (ανοδική σύγκριση) και στη συνέχεια η ανοδική σύγκριση επιδρά στην αύξηση της χρήσης του Facebook.
