Ο άνθρωπος από τη φύση του μισεί την αβεβαιότητα. Στη φύση η αβεβαιότητα σκοτώνει. Δε χρειάζεται πια να ανησυχούμε για επιθέσεις από άγρια ζώα, αλλά η ανάγκη να επεξηγούμε το περιβάλλον είναι κάτι που μας έχει ακολουθήσει και στην τσιμεντένια ζούγκλα.
Ο γνωστικός μηχανισμός του να επεξηγείς το περιβάλλον σου είναι μια διαδικασία που γίνεται αυτόματα, γρήγορα, σε πολλές περιπτώσεις ασυνείδητα και στο πολύπλοκο και ανεπτυγμένο περιβάλλον μας οδηγεί συχνά σε λάθος συμπεράσματα. Αυτή τη διαδικασία ας την ονομάσουμε “φακέλωμα”. H ανάγκη για γρήγορο φακέλωμα οδηγεί σε κατηγοριοποιήσεις των ατόμων στο περιβάλλον μας. Αυτός ο μηχανισμός είναι χρήσιμος (π.χ. οδηγεί στο να αναγνωρίσεις κάτι γρήγορα ως άγνωστο/επικίνδυνο) αλλά οδηγεί και σε στερεότυπα. Πιο συγκεκριμένα, αν κάτι το αναγνωρίσουμε ως διαφορετικό/άγνωστο σε κάποιο βαθμό από εμάς, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να του αποδώσουμε χαρακτηριστικά που δεν ισχύουν, σε μια προσπάθεια να μειώσουμε την αβεβαιότητα μας προς αυτό.
Πώς αντιλαμβάνεται ο κόσμος τα ανάπηρα άτομα
Σε αυτό το σημείο μπορούμε να φέρουμε παραδείγματα για το πώς αντιλαμβάνεται ο κόσμος τα ανάπηρα άτομα (οι μηχανισμοί που αναφέρω μπορούν να επεξηγήσουν και άλλες προκαταλήψεις που οδηγούν σε ρατσισμό, ομοφοβία κ.α.) έχοντας κατά νου ότι ο άνθρωπος έχει τη τάση να “φοβάται” το διαφορετικό/άγνωστο (ξενοφοβία). Δηλαδή, όταν κάποιο άτομο το κατηγοριοποιεί -ο άνθρωπος- ως διαφορετικό, όχι μόνο μπορεί να του αποδώσει χαρακτηριστικά που δεν ισχύουν, αλλά υπάρχουν και περισσότερες πιθανότητες να του αποδώσει αρνητικά χαρακτηριστικά.
Οπότε, ας υποθέσουμε ότι ο Βασίλης (ένα μη-ανάπηρο άτομο) βλέπει ένα άτομο σε αναπηρικό αμαξίδιο. Ο Βασίλης έχει μία εικόνα στο νου του για το πώς μοιάζει ένας άνθρωπος, και αφού ζει στην Ελλάδα και δε βλέπει συχνά ανάπηρα άτομα, αυτός ο άνθρωπος που έχει στο νου του δεν είναι χρήστης αναπηρικού αμαξιδίου. Έτσι, το πρώτο φακέλωμα που γίνεται αφορά το ότι το άτομο αυτό είναι διαφορετικό, δηλαδή γίνεται ένας διαχωρισμός. Αυτός ο διαχωρισμός δεν είναι πολύ θετικός, διότι όταν διαχωρίζεις ένα άτομο επειδή δεν έχει την εικόνα του ανθρώπου που έχεις εσύ, ως αποτέλεσμα, το βλέπεις σαν λιγότερο άνθρωπο, λιγότερο ανεπτυγμένο, ώριμο, παραγωγικό κ.α. Έτσι, γεννιέται αυτό που λένε “Ικανοτισμός”.
Δεν είπαμε όμως σε ποιο πλαίσιο βλέπει ο Βασίλης τον χρήστη αμαξίδιου… Ο χρήστης αμαξιδίου είναι έξω και δυσκολεύεται να ανέβει ένα πεζοδρόμιο. Το έμφυτο φακέλωμα του Βασίλη έχει την τάση να αποδίδει τη δυσκολία αυτή στη σωματική βλάβη του ανάπηρου ατόμου (παρόμοια περίπτωση είναι όταν λέμε “τρελό” κάποιον που έχει νεύρα χωρίς να σκεφτούμε πώς το περιβάλλον του μπορεί να τον οδήγησε σε αυτή τη συμπεριφορά). Γιατί γίνεται όλο αυτό; Μα επειδή είναι πιο εύκολο -ο Βασίλης και ο κάθε άνθρωπος- να εστιάσει στο άτομο, από το να αναλύσει το περιβάλλον του και πώς μπορεί αυτό να το επηρεάζει.
Οπότε, έχουμε ένα “ξένο” (ανάπηρο) άτομο το οποίο δεν έχει χαρακτηριστικά οικεία σε εμάς και παράλληλα αποδίδουμε στο σώμα του τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Αυτός ο συνδυασμός δεν είναι πολύ καλός… Ως αποτέλεσμα, ο Βασίλης θα πλησιάσει το ανάπηρο άτομο και αφού είναι λιγότερο άνθρωπος θα το λυπηθεί, και αφού τον βοηθήσει να ανέβει το πεζοδρόμιο θα του πει “Είσαι ήρωας που προσπαθείς”, έχοντας την αντίληψη ότι το άτομο μειονεκτεί λόγω της βλάβης του και όχι λόγω του περιβάλλοντος του. Τώρα εσείς μπορεί να μου πείτε “Εγώ δεν βλέπω τα ανάπηρα άτομα σαν λιγότερο ανθρώπους” και “Εγώ θα επέδιδα την δυσκολία του χρήστη αμαξιδίου στην έλλειψη ράμπας”.
Τώρα θα μιλήσουμε για το πώς λύνονται οι προαναφερόμενες προκαταλήψεις.
Είπαμε ότι ο ικανοτισμός βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι βλέπουμε κάτι σαν διαφορετικό/ξένο και έχουμε την τάση να αποδίδουμε αρνητικά χαρακτηριστικά στα άτομα που αντιλαμβανόμαστε με αυτό τον τρόπο. Πώς λύνεται αυτό; Μα με την ισότιμη συμμετοχή των ανάπηρων ατόμων στην κοινωνία. Αν στο σχολικό περιβάλλον είχες συμμαθητές με αναπηρία, μέσω της αλληλεπίδρασης μαζί τους θα τους “φακέλωνες” ως μη-ξένους και απλά, ως μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας. Το ίδιο ισχύει για τον χώρο εργασίας και όλα τα πλαίσια που μπορεί να συμμετέχει ένα άτομο. Η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε άτομα δημιουργεί νευρολογικές συνδέσεις που μπορούν να είναι αποτρεπτικές στη δημιουργία προκαταλήψεων.
Από την άλλη, αν έχεις πάει σε μια πιο προσβάσιμη χώρα ή στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, όπου έχεις δει χρήστες αμαξιδίου να κυκλοφορούν χωρίς δυσκολίες και χωρίς να πρέπει να κάνουν παρκούρ για να διανύσουν 100 μέτρα, τότε μπορεί να έχει αλλάξει η αντίληψη σου για το τι ευθύνεται όταν αυτά τα άτομα δυσκολεύονται. Δηλαδή, μετά αν δεις κάποιο χρήστη αμαξιδιου να δυσκολεύεται να ανέβει στο πεζοδρόμιο, αντί να σκεφτείς “Ο κακομοίρης δυσκολεύεται επειδή είναι σε αμαξιδιο”, θα σκεφτείς “Η Δημοτική Αρχή τι κάνει σε αυτή την περιοχή;”.
Ελπίζω να εξήγησα καλά -κάποιους από- τους μηχανισμούς της προκατάληψης όσον αφορά την αναπηρία και ο κόσμος να καταλάβει πόσο σημαντικές είναι οι θεσμικές αλλαγές στην κοινωνία μας. Διότι, αν υπάρχουν σωστές βάσεις (δηλαδή, συμπερίληψη), τότε οι προκαταλήψεις αποτρέπονται φυσικά. Επίσης, έτσι θα αντιμετωπίζονται πιθανές προκαταλήψεις νωρίς στην ηλικία ενός ανθρώπου, μιας και αργότερα στη ζωή μας είναι δύσκολο να αναπρογραμματίσουμε διαδικασίες που σε μεγάλο βαθμό γίνονται μη-συνειδητά.
* Γράφει ο Χρήστος Μελέτης
Μη ξεχάσεις να κάνεις ένα Like στη σελίδα μας στο facebook juniorsclub.gr —>ΕΔΩ
The best Carnival Kids Party στο Royal Πάτρας – Με αγαπημένους ήρωες!
