Έχετε αναρωτηθεί, αφού εμείς υποτίθεται ότι τα ξέρουμε σχεδόν όλα πια για τα παιδιά -κι αν δεν τα ξέρουμε, μπορούμε να διαβάσουμε και να μάθουμε, τι μπορεί να ξέρει το μωρό μας για μας; Μήπως γνωρίζουν περισσότερα τόσο για τον μπαμπά και τη μαμά όσο και για το θαυμαστό κόσμο που τα περιβάλλει απ’ ό,τι μέχρι τώρα νομίζαμε;
Στο παρελθόν, κυριαρχούσε η αντίληψη ότι τα νεογέννητα ήταν από πνευματική και συναισθηματική άποψη «άγραφοι πίνακες» -άντε με λίγο περισσότερη νοημοσύνη από τα αρκουδάκια που βάζουμε δίπλα τους.
Μήπως όμως συμβαίνει το αντίστροφο; Μήπως, στην πραγματικότητα, είναι αρκετά επιδέξια στην επικοινωνία, στην παρατηρητικότητα και στο λόγο; Μήπως οι αισθήσεις τους βρίσκονται σε διαρκή ένταση; Μήπως διαθέτουν ένα σχεδόν πλήρως ανεπτυγμένο συναισθηματικό κόσμο;
Έχετε προσέξει για πόση ώρα παρατηρούν κάποιο αντικείμενο, πόσο πολύ «κολλάνε» σε μια κούκλα, πόση ένταση έχει η προσπάθειά τους να σας δουν; Με τα σύγχρονα εξελιγμένα μέσα, όπως το λέιζερ που εντοπίζει την κινητικότητα του ματιού, η επιστήμη μάς δίνει μια πολύ πιο ξεκάθαρη εικόνα για το τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλο του μωρού. Με τη βοήθεια των παραπάνω, οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα μωρά έχουν πολύ πιο ανεπτυγμένες τις συναισθηματικές και πνευματικές τους ικανότητες απ’ ό,τι πιστεύαμε παλιότερα.
Ένας κόσμος αισθήσεων…
Το κλειδί για την ανάπτυξη των πνευματικών ικανοτήτων του νεογέννητου είναι οι αισθήσεις του. Οι περιοχές του εγκεφάλου που αφορούν τις λειτουργίες της όρασης και της ακοής αναπτύσσονται πλήρως μέσα στους τρεις πρώτους μήνες της ζωής του. Αν και φαίνεται ότι δεν κάνει τίποτα περισσότερο από το να τρώει, να κοιμάται και να τα «κάνει», οι αισθήσεις του μωρού στην πραγματικότητα δουλεύουν και «μεταφράζουν» διαρκώς τα ερεθίσματα αυτού του νέου και παράξενου περιβάλλοντός του.
Φιλόμουσα από τις πρώτες μέρες!
Αρκετό καιρό πριν γεννηθούν, έχουν ήδη ακούσματα από την καθημερινή ζωή των γονιών τους και μπορούν να ξεχωρίσουν τη φωνή της μητέρας τους από αυτή ενός ξένου. Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι μία ώρα μετά τον τοκετό το μωρό μπορεί να γυρίζει για να βρει από πού ακούγεται η φωνή. Δεν είναι όμως μόνο οι φωνές που μπορούν να του αποσπάσουν την προσοχή. Είναι πλέον γνωστό ότι μπορούν και να αναγνωρίσουν και τη μουσική που ακούγανε από τη μήτρα. Είναι σε θέση ακόμα να αναγνωρίσουν και το αν ακούγεται όπως πρέπει κι έχουν και μουσικές προτιμήσεις από τη γέννα. Σχεδόν όλα τα μωρά λατρεύουν τις «Τέσσερις εποχές» του Βιβάλντι. Όταν όμως οι ειδικοί έπαιξαν το ίδιο κομμάτι ανάποδα, υπήρξαν έντονες διαμαρτυρίες. Μήπως αυτό σημαίνει ότι οι μουσικές προτιμήσεις είναι έμφυτες; Οι επιστήμονες εκπλήσσονται από το τόσο καλό γούστο των μωρών, όμως πιστεύουν ότι οι προτιμήσεις τους είναι πιο πιθανό να είναι αποτέλεσμα του είδους της μουσικής που άκουγαν όταν ήταν ακόμα έμβρυα.
Ξεχωρίζουν το ρυθμό της γλώσσας!
Όπως καταλαβαίνουν τη μουσική, τα μωρά γεννιούνται και με την αίσθηση των ρυθμικών χαρακτηριστικών της γλώσσας. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών της παραμονής τους στη μήτρα, έχουν μάθει πολλά πράγματα από την ομιλία της μητέρας τους και μπορούν να ξεχωρίσουν αν οι γλώσσες που ακούνε έχουν τον ίδιο ρυθμό με της μητέρας τους ή διαφέρουν. Τα μωρά που είναι τεσσάρων ημερών αγνοούν τους ξένους ήχους που δεν ξέρουν και κατά συνέπεια δε χρειάζονται.
Μια ευαίσθητη όραση!
Ταυτόχρονα, οι οπτικές ικανότητες του εγκεφάλου τους αναπτύσσονται το ίδιο γρήγορα. Αν και τους πρώτους μήνες η όραση των μωρών δεν είναι το ίδιο καλή όσο των μεγάλων, είναι άρτια οργανωμένη. Η όραση του νεογέννητου είναι θολή, όμως είναι σε θέση να αναγνωρίσει το πρόσωπο της μητέρας του μέσα από άλλα άγνωστα γυναικεία πρόσωπα, μόλις δεκαπέντε ώρες μετά τη γέννησή του. Αυτό συμβαίνει γιατί η ευαίσθητη οπτική τους παλέτα τούς επιτρέπει να λαμβάνουν μικρές λεπτομέρειες, ειδικά στα πρόσωπα -μια ικανότητα η οποία χάνεται με το πέρασμα του χρόνου.
Μέχρι την ηλικία των τριών μηνών, το μωρό μπορεί να αναγνωρίσει το πρόσωπο της μητέρας του με μεγάλη ευκολία από μια φωτογραφία είτε είναι καθαρή είτε όχι. Τελευταίες έρευνες έδειξαν ότι τα μωρά μέχρι την ηλικία των έξι μηνών δεν έχουν μόνο την ικανότητα να ξεχωρίζουν πρόσωπα, αλλά και χιμπατζήδες. Τα μωρά που έλαβαν μέρος σε αυτή την έρευνα έδειξαν να ενθουσιάζονται κάθε φορά που έβλεπαν έναν καινούργιο χιμπατζή, ενώ τα μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά είχαν χάσει αυτή την ικανότητα και νόμιζαν ότι όλοι ήταν ίδιοι.
Η μελέτη επίσης έδωσε στοιχεία ότι τα μωρά, όπως και οι ενήλικοι, προτιμούν να βλέπουν ωραία πρόσωπα.
Τα «μυρίζονται» όλα…
Τα νεογέννητα έχουν επίσης ανεπτυγμένη και την αίσθηση της όσφρησης. Μία ώρα μετά τον τοκετό, το βρέφος μπορεί να εντοπίσει τη θηλή της μητέρας του από τη μυρωδιά. Μέσα σε λίγες ώρες, το μωρό μπορεί να ξεχωρίσει αν το γάλα που πίνει είναι της μητέρας του ή κάποιας άλλης. Η αίσθηση της όσφρησης είναι τόσο ανεπτυγμένη, που οι μελετητές αναγκάστηκαν να βάλουν αποσμητικό στις μητέρες τους έτσι ώστε να μη χρησιμοποιήσουν τα βρέφη τη μύτη τους για να τις αναγνωρίσουν.
Διασκεδάζουν με το να παρατηρούν
Μερικοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι τα μωρά διασκεδάζουν αφάνταστα παρατηρώντας τις αντιδράσεις και τις πράξεις των γονιών τους. Είναι γνωστό ότι τα μωρά που μόλις γεννήθηκαν μπορούν να καταλάβουν το νόημά έξι πολύ συνηθισμένων εκφράσεων του προσώπου. Δεν μπορούν μόνο να καταλάβουν τι σημαίνουν οι εκφράσεις αυτές, αλλά επηρεάζονται σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό απ’ αυτές. Σε τεστ που έχουν γίνει από ψυχολόγους, ζητήθηκε από τις μητέρες να κοιτάξουν τα μωρά τους για τρία λεπτά χωρίς να έχει καμία έκφραση το πρόσωπό τους. Τα μωρά τους, αφού προσπάθησαν να προκαλέσουν κάποια αντίδραση από αυτές με το να τους γελάνε και να τους γουργουρίζουν, γρήγορα απογοητεύτηκαν και σταμάτησαν κάθε προσπάθεια. Μέχρι το τέλος αυτού του τρίλεπτου τα μωρά ήταν αποκαρδιωμένα και παρέμειναν στεναχωρημένα για ένα ολόκληρο λεπτό.
Το πρόσωπο της μητέρας που εκφράζει τα συναισθήματα είναι το πιο ισχυρό παράδειγμα για τα μωρά. Η έλλειψη αυτής της έκφρασης έχει αντίκτυπο στην μετέπειτα ζωή του παιδιού όσον αφορά τις σχέσεις του, τη φυσιολογική του ανάπτυξη και την πνευματική του υγεία. Δυστυχώς, όμως, τα παιδιά που δεν λαμβάνουν πολλές θετικές εκφράσεις στα πρόσωπα των γονιών τους έχουν πολλές πιθανότητες να πάθουν κατάθλιψη και να αντιμετωπίσουν πλήθος προβλημάτων μεγαλώνοντας.
Αισθάνονται ζήλια και συμπόνια!
Όμως, το πιο αξιοθαύμαστο στις έρευνες για τον κόσμο του μωρού είναι ότι μας δίνουν μια ιδέα για τη συναισθηματική του ανάπτυξη. Οι επιστήμονες ανακαλύπτουν ότι πολλοί γονείς είχαν υποψιαστεί από καιρό ότι τα σύνθετα συναισθήματα, όπως η ζήλια, η εμπάθεια και η απόγνωση, είναι ολοκληρωμένα πολύ πριν κλείσει το παιδί τους τον πρώτο του χρόνο κι ότι τα μωρά μπορούν να «διαβάσουν» τις διαθέσεις μας από τις πρώτες κιόλας μέρες της ζωής τους.
Ίσως και να είναι η πρόωρη κατανόηση του συναισθήματος του μωρού που του επιτρέπει να δείχνει ενδιαφέρον για τους άλλους. Πολλοί από σας έχετε παρατηρήσει ότι όταν το παιδί σας ακούει κάποιο άλλο παιδί να κλαίει ξεσπάει κι αυτό σε κλάματα. Η δική σας εξήγηση γι’ αυτή την αντίδρασή του είναι ότι αναστατώνεται με το δυνατό θόρυβο. Ιταλοί ερευνητές όμως μελέτησαν αυτή την περίπτωση παίζοντας ηχογραφημένα κλάματα μωρού στο κασετόφωνο σε μωρά. Όπως ήταν αναμενόμενο, άρχισαν να κλαίνε και τα ίδια. Όταν όμως οι επιστήμονες έβαλαν να παίξουν τα κλάματα των ίδιων των μωρών που συμμετείχαν στο πείραμα, παρέμειναν αμέτοχα. Αυτό δείχνει ότι έχουν τη στοιχειώδη αίσθηση του χώρου από τη στιγμή που γεννιούνται, όμως, βαθμιαία αυτή η αίσθηση εξασθενεί μέχρι την ηλικία των έξι μηνών, οπότε και παρατηρείται ότι δεν αντιδρούν καθόλου στις «στεναχώριες» των γύρω τους.
Δεν αναπτύσσονται, όμως, μόνο τα ευγενή αισθήματα σε αυτή την τόσο τρυφερή ηλικία. Μελέτες οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι τα μωρά αναπτύσσουν και το αίσθημα της ζήλιας. Βιντεοσκόπησαν τις εκφράσεις των μωρών καθώς οι μητέρες τους σταματούσαν να δίνουν προσοχή σε αυτά και έπαιρναν αγκαλιά μια κούκλα που έμοιαζε με πραγματικό μωρό. Σχεδόν όλα τα μωρά που ήταν στην ηλικία των έξι μηνών αναστατώθηκαν. Η επικρατούσα άποψη των ψυχολόγων ήταν ότι η ζήλια εμφανιζόταν κάποια στιγμή στο δεύτερο έτος της ζωής τους. Όμως οι τελευταίες έρευνες τους εξέπληξαν. Μήπως, λοιπόν, και το συναίσθημα της ζήλιας υπάρχει από τη στιγμή της γέννησης; Εξαιτίας της πολυπλοκότητάς του, είναι πολύ δύσκολο να το εντοπίσουν και να το εξηγήσουν από νωρίς μόνο με τη βοήθεια των παλαιότερων επιστημονικών δεδομένων και στοιχείων.
Αρχίζουν και μας «κόβουν»…
Καθώς πλησιάζουν τα πρώτα τους γενέθλια, όχι μόνο γνωρίζουν περισσότερα για το ποιοι είμαστε και το πώς νιώθουμε, αλλά σιγά-σιγά αρχίζουν να καταλαβαίνουν ακόμη και τι σκεφτόμαστε. Έχει ανακαλυφθεί ότι τα μωρά γύρω στους δέκα με έντεκα μήνες αναπτύσσουν την ικανότητα να ακολουθούν το βλέμμα των άλλων ανθρώπων. Με αυτόν τον τρόπο είναι σε θέση ακόμη και να προβλέψουν τις επόμενες κινήσεις τους. Αυτή η ικανότητα συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση των παιδιών και είναι επίσης δείκτης της μελλοντικής υγιούς τους ανάπτυξης.
Η σημασία των «συναισθηματικών σταθμών»
Οι κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες από αυτή τη νεαρή ηλικία είναι οι καλύτερες προβλέψεις για τη ζωή τους στην ενηλικίωση. Επιστημονικά ονομάζονται «συναισθηματικοί σταθμοί». Η ελπίδα ότι οποιεσδήποτε συναισθηματικές ανωμαλίες μπορούν να εντοπιστούν από την αρχή σχεδόν της ζωής των παιδιών μέχρι τριών μηνών μπορεί να δώσει λύση σε πολλά μελλοντικά προβλήματα. Σημαντικό ρόλο όμως παίζει και η διαπαιδαγώγηση από τους γονείς. Γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους θα πρέπει οι γονείς να διαβάζουν όσο το δυνατόν περισσότερα για τα παιδιά. Όσο πιο πολλά καταλαβαίνουμε για τον κόσμο των παιδιών, τόσο πιο πιθανό είναι να έχουμε εξυπνότερα και καλύτερα παιδιά.
Με ξέρεις, σε ξέρω
0-2 μηνών
- Να έχετε συχνή οπτική επαφή, να του μιλάτε και να του τραγουδάτε.
- Να παρατηρείτε ενδιαφέροντα αντικείμενα μαζί.
- Μην το πιέζετε πολύ. Αν το βλέμμα του πάει αλλού, θα πει ότι χρειάζεται ένα διάλειμμα.
0-6 μηνών
- Να του χαμογελάτε και να του μιλάτε πολύ. Να είσαστε εκφραστικοί!
- Ανταποδώστε του τα χαμόγελα και τους ήχους που κάνει.
- Προσπαθήστε να καταλάβετε τι θέλει να πει το μωρό σας.
6-9 μηνών
- Διασκεδάστε, παίξτε κρυφτό και δοκιμάστε να κοιτάζετε μαζί τον καθρέφτη.
- Να του περιγράφετε τι κάνετε και τι βλέπετε κατά τη διάρκεια της ημέρας.
- Αφήστε το μωρό σας να σας διασκεδάσει. Χειροκροτήστε τις πράξεις του και ενθαρρύνετέ το να τις επαναλάβει.
9-12 μηνών
- Δείτε βιβλία με εικόνες μαζί.
- Αναγνωρίστε και ονομάστε τα συναισθήματα του μωρού σας.
- Ακούστε το μωρό σας και, αν είναι δυνατόν, μιμηθείτε τους ήχους και τις κινήσεις του.
