της Αγγελικής Καλαφάτη, του Παιδαγωγικού τμήματος του Πανεπιστημίου Πατρών
Το παιδί «δεν τα παίρνει τα γράμματα». Είναι μια φράση που γαλουχήθηκε στην σκληρή αγκαλιά και την άγνοια του παρελθόντος αλλά ακόμα και σήμερα προφέρεται, ατόφια ή παραφρασμένη, και συνοδεύει μαθητές που έχουν χαμηλή σχολική επίδοση.
διαβάστε επίσης: Ποια είναι τα οφέλη του θεατρικού παιχνιδιού στα παιδιά;
Από τότε μέχρι σήμερα πολλά πράγματα έχουν αλλάξει. Ψυχολόγοι και ειδικοί στην αξιολόγηση των προγραμμάτων σπουδών και των συνθηκών μάθησης υποστηρίζουν ότι η σχολική αποτυχία δεν είναι συνήθως αποτέλεσμα μιας αμετάβλητης ανικανότητας του μαθητή. Συνήθως, είναι αποτέλεσμα είτε εγγενών προβλημάτων, τα οποία όμως με κατάλληλη διδασκαλία μπορούν να προσπεραστούν, είτε προβλημάτων που αφορούν την ποιότητα των εκπαιδευτικών, των υποδομών και του περιεχομένου των μαθημάτων. Μια άλλη αλλαγή αφορά το μορφωτικό επίπεδο των μελών της ελληνικής κοινωνίας, το οποίο είναι πολύ υψηλότερο απ’ ό,τι στο παρελθόν. Ωστόσο, η άποψη ότι η ικανότητα για μάθηση είναι μια έμφυτη ιδιότητα αποτελεί ένα διαχρονικό, ισχυρά παγιωμένο στερεότυπο, το οποίο, όπως όλα τα στερεότυπα, είναι εξαιρετικά ανθεκτικό στην αλλαγή και γι’ αυτό, παρόλο που, όπως προαναφέρθηκε, υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να καταρριφθεί, κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου εύκολο.
«Υπάρχουν εγκατεστημένες στερεοτυπικές αντιλήψεις ότι η ικανότητα για μάθηση είναι «φυσικό χάρισμα». Κάποιοι μπορούν και κάποιοι όχι. Με αυτό μεγάλωσαν γενιές και είναι εύκολο να το λένε «αντιγράφοντας» τους γονείς τους».
*Θέλεις να ενημερώνεσαι άμεσα και έγκυρα; Να λαμβάνεις μέρος σε μεγάλους διαγωνισμούς;;; Κάνε LIKE στη σελίδα μας στο Facebook (Juniorsclub.gr) —–> ΕΔΩ
Ένας παράγοντας που συνδέεται με την διαιώνιση αυτού του στερεοτύπου είναι η διαστρέβλωση της αξίας της εκπαίδευσης. Ενώ, από τη μία, η εκπαίδευση αποτελεί υψηλή αξία για τους Έλληνες, καθώς ο αυτοπροσδιορισμός μας ως φιλομαθών ατόμων μας συνδέει με τη σοφία της ελληνικής αρχαιότητας και παγιώνει μια ελληνική ταυτότητα με κύρος, από την άλλη έχουμε απομακρυνθεί από την πραγματική ουσία της παιδείας. Η παιδεία συλλαμβάνεται ως η μετάδοση της αποστειρωμένης γνώσης του φυσικού κόσμου και όχι όπως την αντιλαμβάνονταν οι αρχαίοι Έλληνες, δηλαδή ως τη διαμόρφωση ενός ενάρετου ανθρώπου, με κριτική ματιά, κατανόηση και αλτρουισμό. Η παράβλεψη αυτή έχει ως αποτέλεσμα το εκπαιδευτικό σύστημα να έχει εστιάσει στην γνώση ως αυτοσκοπό και όχι ως μέσο για την ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου. Ένα τέτοιο σύστημα, φυσικά διαμορφώνει ανθρώπους που μετράνε τη μόρφωση με βαθμούς, εξετάσεις και τίτλους σπουδών και που, τελικά, δεν κατανοούν τις πραγματικές διαστάσεις της σχολικής επιτυχίας και αποτυχίας. Έτσι, οι μαθητές, από την έναρξη της σχολικής τους πορείας μέχρι την αποφοίτησή τους από την δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αξιολογούνται πιο αρνητικά όσο χαμηλότερη είναι επίδοσή τους, ακόμη και από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς και, τελικά, διατυπώσεις του τύπου «δεν τα παίρνει τα γράμματα» διαιωνίζονται.
Ένας άλλος λόγος της διατήρησης τέτοιων αντιλήψεων είναι το ότι, αν και ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι μορφώνονται σε ολοένα υψηλότερο επίπεδο, εξακολουθούν να υπάρχουν άνθρωποι χαμηλών κοινωνικών τάξεων ή γεωγραφικών περιοχών που δεν έχουν πρόσβαση σε πολλά εκπαιδευτικά αγαθά και, ως επακόλουθο, έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. Η αφελής εξήγηση της σχολικής αποτυχίας από αυτούς τους ανθρώπους είναι το ότι το παιδί δεν έχει κλίση στα γράμματα.
Τέλος, μια διαφορετική εξήγηση του κατεστημένου προέρχεται από τον χώρο της κοινωνικής ψυχολογίας. Σύμφωνα με τα ευρήματά της, οι άνθρωποι που ανήκουν σε μια κοινωνική ομάδα τείνουν να διατηρούν αρνητικά κοινωνικά στερεότυπα για άλλες κοινωνικές ομάδες, προκειμένου να της προσδώσουν αξία. Δηλαδή, τα παιδιά ή οι γονείς των παιδιών με υψηλές επιδόσεις, ενδεχομένως να διατηρούν αυτή την φρασεολογία για να τονώσουν την αυτοεκτίμηση τους (και όχι απαραίτητα για να βλάψουν την ομάδα των παιδιών με χαμηλές επιδόσεις). Επίσης, οι μαθητές που έχουν χαμηλές επιδόσεις μπορεί ασυνείδητα να αποδεχτούν ότι δεν είναι ικανοί για μάθηση και να επιλέξουν να μην προσπαθήσουν να βελτιωθούν, επιβεβαιώνοντας και διαιωνίζοντας την άποψη ότι «δεν παίρνουν τα γράμματα».
Όπως φαίνεται, οι αιτίες αυτού του φαινομένου είναι πολλές και, για να επέλθει μια αλλαγή στη νοοτροπία και τη φρασεολογία των Ελλήνων, όσον αφορά τη σχολική επίδοση, απαιτείται μια αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος, ώστε να αντανακλά την ουσία της παιδείας, και μια προσωπική προσπάθεια από τον καθένα να στραφεί προς την επιστημονική γνώση και να κατανοήσει επί της ουσίας φαινόμενα, τα οποία έχει συνηθίσει να ερμηνεύει με στερεοτυπικό τρόπο.
